Andrzej Stasiuk „Miejsce”. Streszczenie lektury, tematyka, geneza i gatunek, motywy. To trzeba wiedzieć o utworze

Opowiadanie "Miejsce" to jedna z obowiązkowych lektur na maturze 2024.
Andrzej Stasiuk w opowiadaniu „Miejsce”, opisując losy cerkwi grekokatolickiej pw. św. Dymitra Męczennika we wsi Czarne, rekonstruuje w pewnym sensie własną historię. Cerkiew w 1993 roku została przeniesiona do skansenu w Nowym Sączu. Pisarz przez kilka lat opiekował się niszczejącą świątynią, próbując ją chronić przed zębem czasu. Stasiuk przytacza tę historię w filmie dokumentalnym „Człowiek zwany Świnia”. W obrazie w reżyserii A. Czerneckiej i D. Pawelca pisarz oprowadza widzów po miejscu, gdzie niegdyś stała cerkiew. Ta opowieść przypomina właśnie tę, którą odnajdujemy w utworze „Miejsce”.

„Miejsce”, to opowiadanie, które pochodzi z tomu „Opowieści galicyjskie” Andrzeja Stasiuka. Opowiadanie to forma literacka, która wyróżnia się:

• ograniczoną długością,
• syntetycznym przedstawienie historii,
• wyrazistą fabułą z głównym wątkiem,
• narracją, która zwykle jest prowadzona w czasie przeszłym, z zachowaniem obiektywnego, dość bezstronnego sposobu opowiadania.

Opowiadanie prowadzi narrator, Andrzej, który przy prostokącie gołej, otoczonej lasem ziemi, napotyka przypadkowego turystę. Mężczyzna z aparatem fotograficznym pyta narratora, czy wie, co stało w opuszczonym miejscu. Pusty plac, który wskazuje turysta, to miejsce po drewnianej cerkwi. Dwustuletnia świątynia służyła tutejszej ludności łemkowskiej. Po przesiedleniu okolicznych mieszkańców po drugiej wojnie światowej cerkiew zaczęła popadać w ruinę. Naukowcy, którzy zainteresowali się zabytkiem, postanowili w całości przenieść cerkiew do muzeum, odrestaurować ją i udostępnić zwiedzającym.

Pytanie turysty staje się dla narratora natchnieniem do snucia opowieści o cerkwi i historii jej budowy. Opisy są bardzo szczegółowe. Dotyczą materiałów, jakich użyto do wzniesienia świątyni. Andrzej dzieli się też ze słuchaczem przypuszczeniami, dotyczącymi samego procesu budowy cerkwi. Wyobraża sobie pracę budowniczych, a także wyrąb drzew i transport drewna na miejsce budowy.

Dalsze przypuszczenia dotyczą wnętrza świątyni, ułożenia wrót, witraży, a nawet sposobu układania podłogi. Rozważania przenoszą się na wrażenia, jakie na wiernych musiały robić tabernakulum czy ikony we wnętrzu cerkwi. Narrator wspomina też współczesne wydarzenia, których był świadkiem – powroty wysiedlonych przed laty mieszkańców. Staruszkowie przychodzili modlić się do zrujnowanej już, opuszczonej cerkwi. Tu narrator podkreśla o związku cerkwi z historią, o jej miejscu w ludzkiej pamięci. Cerkiew, choć fizycznie już nie ma jej w tym samym miejscu – pozostała w myślach, we wspomnieniach. Choć zniknął sam budynek, historia z nim związana nadal pozostała w tym samym miejscu.

1. Narrator, spacerując, opisuje miejsce po rozebranej świątyni
2. Przypadkowy turysta pyta narratora, co stało w tym miejscu.
3. Narrator zaczyna snuć rozważania dotyczące początków powstania cerkwi i jej budowy.
4. Mówiący wyobraża sobie, jak mogło wyglądać wnętrze świątyni, ikony, tabernakulum.
5. Narrator podkreśla wagę świątyni dla okolicznych mieszkańców.
6. Opis niszczenia opuszczonej świątyni, któremu nie udaje się zapobiec.
7. Narrator informuje o rozbiórce cerkwi i przeniesieniu jej do muzeum.
8. Opowiadanie kończy się rozważaniami o czasie i przemijaniu.

Opowiadanie „Miejsce” ma dwa plany czasowe.

• Plan pierwszy: akcja rozgrywa się współcześnie (możemy zakładać, że jest to czas pomiędzy 1993 rokiem, kiedy to została rozebrana i przeniesiona cerkiew, a rokiem 2001 - wtedy zostały wydane „Opowieści galicyjskie”), jesteśmy świadkami spotkania i rozmowy Andrzeja z turystą. Miejsce akcji to Beskid Niski, na terenie nieistniejącej już wsi łemkowskiej (najprawdopodobniej jest to wieś Czarne).
• Plan drugi: retrospekcje przywoływane przez narratora – od czasów budowy cerkwi (XVIII wiek), czasy przesiedleń rdzennych mieszkańców regionu (II wojna światowa) i powroty starych ludzi do miejsc ich młodości.

• Andrzej – narrator, rozmawia z turystą i opowiada mu historię miejsca, w którym niegdyś stała cerkiew. Bohater wrażliwy, z bogatą wyobraźnią, zna historię regionu.
• Turysta – przypadkowy podróżnik z aparatem fotograficznym. Pyta Andrzeja o historię opuszczonego miejsca. Fotografuje plac po cerkwi, ale nie wydaje się być głębiej zainteresowany tematem.

„Miejsce” Andrzeja Stasiuka jest opowieścią o przemijaniu, upływie czasu. Dynamika nieustających zmian zderza się z miejscem, które staje się splotem różnych czasów, perspektyw, historii. Opis cerkwi, która niegdyś stała w tym miejscu, rozważania na temat budowy świątyni czy tego, jak wyglądało jej wnętrze i w jaki sposób było użytkowane przez lata, a potem opis powolnego niszczenia budowli, zdają się dotyczyć nie tyle samego miejsca, co jego atmosfery. Historia tego miejsca żyje w pamięci ludzi, którzy niegdyś tu mieszkali.

Co ważne – czas może zniszczyć tylko materialne obiekty. Dwustu lat historii, zapisanej we wspomnieniach nie jest w stanie wymazać. Historia pozostaje i nadal jest związana z miejscem, którego dotyczy. Nawet wtedy, gdy w miejscu tym nie ma już nic materialnego, co wiązałoby się z tą historią.

• Przemijanie – to proces, który ma wpływ na materialną rzeczywistość, jednak nie dotyczy pamięci i historii
• Historia – jest skarbnicą ludzkich wspomnieć. Historia buduje tożsamość człowieka
• Pamięć – to zbiór wspomnień i skarbnica prawdy o przeszłości
• Przeszłość – chociaż teraźniejszość cały czas się zmienia, to przeszłość pozostaje niezmienna i to ona kształtuje tożsamość.

Konteksty to teksty kultury, które w funkcjonalny sposób musi przytoczyć maturzysta, aby uzupełnić, uwiarygodnić swoją argumentację w wypowiedzi lub wypracowaniu. Mogą to być odniesienia do świata sztuki, literatury, kina czy polityki.
Kontekst literacki:

• A. Mickiewicz, „Konrad Wallenrod” – fałszywa tożsamość może być źródłem cierpienia, gdy jest sprzeczna z prawdziwą naturą i zasadami etycznymi człowieka
• G. Orwell, „Rok 1984” – fałszowanie przeszłości, poprzez zmienianie ludzkich wspomnień
• E. Orzeszkowa, „Gloria victis” – drzewa przechowują pamięć o historii powstania styczniowego, chociaż ludzie o nim zapomnieli

Kontekst historyczno-literacki:

• vanitas vanitatis – motyw przemijania. Jedyną stałą wartością jest to, co duchowe. Wszystkie materialne rzeczy ulegają zniszczeniu, rozkładowi.