„Antygona” Sofoklesa. Najważniejsze informacje na temat lektury obowiązkowej: notatki, konteksty, motywy. Czym jest hybris?

Akcja dramatu rozgrywa się w Tebach, po bratobójczej walce Eteoklesa i Polinejkesa, a więc synów Edypa. Ten pierwszy został uznany za bohatera i obrońcę ojczyzny, z kolei drugi z braci – za zdrajcę. W związku z tym król Kreon odmówił mu pochówku. Antygona na początku tragedii przekazuję tę wieść swojej siostrze – Ismenie i zaznacza, że chce pochować Polinejkesa mimo zakazu króla. Ismena z kolei obawia się tego pomysłu i odmawia pomocy w tym przedsięwzięciu. Antygona robi tak, jak postanowiła, grzebie brata.

Król Kreon oświadcza z kolei, że najważniejsze jest dla niego dobro ojczyzny, przekazuje zebranym wiadomość o zakazie chowania zdrajcy i oznajmia, że osoba, która dopuści się takiego czynu, poniesie śmierć. W międzyczasie pojawia się strażnik, który donosi królowi, że widział, jak ktoś rzuca na ciało Polinejkesa garść piachu, co oznacza rytualny pogrzeb. Kreon grozi strażnikom, że uśmierci ich, jeśli nie znajdą sprawcy. Ostatecznie strażnik przyprowadza przed oblicze króla schwytaną Antygonę, która chciała raz jeszcze pochować odkopane ciało brata. Antygona otwarcie przyznaje się do popełnionego czynu, wyznaje także, że wiedziała o zakazie króla.

Kreon twierdzi, że Ismena również uczestniczyła w pochówku Polinejkesa. Ta chce wziąć na siebie część winy, ale Antygona na to nie pozwala. Król radzi swojemu synowi, by znalazł sobie inną narzeczoną, twierdzi, że Antygona nie jest dla niego odpowiednia. Hajmon z kolei opowiada o tym, jak lud burzy się na jego okrutne postępowanie. Ostatecznie Kreon podejmuje decyzję, by zamurować Antygonę żywcem. Główna bohaterka wygłasza monolog w postaci lamentu, w czasie gdy jest prowadzona na śmierć.

Pojawia się wieszcz Terezjasz, który w rozmowie z Kreonem podkreśla, że powinien on zmienić swoją decyzję, ponieważ w innym wypadku ściągnie na całe miasto nieszczęście. Ostatecznie król zgadza się na to. Idzie wydać rozkaz o uwolnieniu Antygony i możliwości pogrzebania Polinejkesa, ale jest już za późno. Antygona, która nie chciała umierać powoli, powiesiła się na chuście. Hajmon z rozpaczy popełnił samobójstwo. Na wieść o tym zabiła się także jego matka – Eurydyka. Kreon rozpacza po stracie bliskich mu osób.

Osoby, które występują w dramacie to:

• Antygona – córka Edypa i Jokasty,
• Ismena – siostra Antygony,
• Chór tebańskich starców,
• Kreon – król Teb, mąż Eurydyki, ojciec Hajmona, brat zmarłej Jokasty,
• Strażnik,
• Hajmon – syn Kreona,
• Terezjasz – wróżbita,
• Posłaniec,
• Eurydka – żona Kreona,
• Drugi posłaniec.

„Antygona” przedstawia dalszą historię rodu Labdakidów, a więc dzieci króla Edypa. Głównym tematem tragedii jest konflikt tragiczny bohaterki. Musi ona wybrać między prawem boskim, które zakłada, że zmarłych trzeba pogrzebać a prawem ludzkim, wydanym przez Kreona.

Zarówno Antygona, jak i Kreon mają swoje racje. Główna bohaterka tragedii uważa, że najważniejsze jest respektowanie praw boskich, właśnie dlatego decyduje się pochować zmarłego brata. Poza tym w swoich poczynaniach kieruje się sercem – chce, by życia wiecznego mógł dostąpić zarówno Eteokles, jak i Polinejkes. W przeciwieństwie do opanowanej Ismeny Antygona w swoich działaniach bywa lekkomyślna i działa w emocjach, nie można jej jednak odmówić odwagi i walczenia o swoje.

Z kolei Kreon twierdzi, że nie wolno pochować Polinejkesa, ponieważ nawet po śmierci wciąż jest zdrajcą Teb. Chce, by wszyscy obywatele byli traktowani równo, dlatego na wieść o tym, że to Antygona pochowała brata, daje jej taki sam wyrok, jaki dałby innemu, nieznanemu mieszkańcowi miasta. Dla Kreona najważniejsze są fakty, nie kieruje się emocjami, tak jak Antygona, liczą się dla niego zasady.

Niezwykle ważne na maturze 2023 jest umiejętność przywoływania kontekstów. Warto więc znać „antygonę” sofoklesa, bo znajdziemy tu sporo przydatnych odniesień, które warto przywołać na maturze ustnej, ale także pisemnej.

Najważniejsze motywy w „Antygonie” to:

• Fatum – los rodu Labdakidów musi się wypełnić. Wydarzenia kończą się tragicznie.
• Tragizm – zarówno Antygona, jak i Kreon stają przed konfliktem tragicznym. Główna bohaterka musi zadecydować czy kierować się prawem boskim i zostać przez to skazaną na śmierć, czy ludzkim i nie wypełnić wówczas obowiązku pochowania brata. Wszystkie jej decyzje prowadzą do klęski.
• Władza – bracia Eteokles i Polinejkes giną w wyniku konfliktu o władzę. Element ten jest niezwykle ważny dla Kreona. Musiał on skazać Antygonę na śmierć, bo inaczej nie byłby respektowany jako władca.
• Samotność – Antygona jest w swoim postanowieniu osamotniona. Ismena nie chce jej pomóc.
• Miłość – Antygona za wszelką cenę chce pochować brata, ponieważ jest on dla niej ważny i troszczy się o jego życie wieczne. W dramacie widzimy także tragiczną historię miłości Antygony i Hajmona.
• Bunt – Antygona otwarcie przeciwstawia się zakazowi władcy. Nie boi się o tym mówić i ponieść konsekwencji.

Inne konteksty, do których warto odwołać się w przypadku „Antygony” Sofoklesa:

• Mówiąc o fatum, warto przytoczyć wcześniejsze wydarzenia, które pojawiły się w „Królu Edypie” Sofoklesa;
• Ciekawym kontekstem może też być spektakl teatru telewizji „Król Edyp” z Piotrem Fronczewskim w roli głównej;
• Mitologia, np. mit o rodzie Labdakidów;
• „Iliada” Homera;
• „Poetyka” Arystotelesa.

Podczas omawiania „Antygony” przywołuje się także pojęcie hybris. Oznacza ono: dumę, pychę, która uniemożliwia odpowiednie rozeznanie w sytuacji. Hybris kierowała się Antygona, otwarcie mówiąc o tym, że dokonała czynu, który sprzeciwiał się woli władcy. Nie wstydziła się tego. To właśnie duma doprowadziła ją do śmierci. Jednak pojęcie hybris można odnieść także do Kreona, który był nieustępliwi w swoich postanowieniach, przez własną dumę nie chciał cofnąć lub zmienić decyzji, którą podjął. Zarówno pycha Antygony, jak i króla została ukarana – główna bohaterka popełniła samobójstwo, a Kreon stracił bliskie mu osoby.

„Antygona” nie jest długim utworem, a znajduje się w kanonie lektur obowiązkowych do matury 2023. Warto więc ją przeczytać. Uczniowie mają okazję zapoznać się z „Antygoną” Sofoklesa online. Jest ona zamieszczona m.in. Na platformie wolne lektury: przeczytaj „Antygonę” Sofoklesa.