„Chłopcy z Placu Broni” - streszczenie, problematyka, opracowanie lektury

Gatunek: powieść młodzieżowa z elementami przygodowymi i obyczajowymi.

Autor: Ferenc Molnár

Rodzaj: Epika

Czas powstania: Powieść została napisana i wydana w 1907 roku.

Czas akcji: Koniec XIX wieku (w czasach współczesnych autorowi).

Miejsce akcji: Budapeszt, stolica Węgier. Główne wydarzenia rozgrywają się na tytułowym Placu Broni, będącym placem przeznaczonym pod budowę oraz w Ogrodzie Botanicznym.

Tematyka: Jest to opowieść o grupie chłopców z Budapesztu, którzy walczą o ochronienie swojego miejsca zabaw – tytułowego Placu Broni – przed rywalizującą z nimi grupą „Czerwonych Koszul” (lub „Czerwonoskórych”). Powieść odwołuje się do motywów dzieciństwa i małej ojczyzny. Ukazuje wartości takie jak przyjaźń, lojalność, odwaga, poświęcenie i honor.

Ferenc Molnár (właściwie Ferenc Neumann) był węgierskim pisarzem, dramatopisarzem i dziennikarzem. Urodził się 12 stycznia 1878 roku w Budapeszcie. Pochodził z zasymilowanej rodziny żydowskiej. W wyniku narastającej niechęci do Żydów w 1939 roku opuścił rodzinny kraj i wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Tam spędził resztę życia. Zmarł 1 kwietnia 1952 roku w Nowym Jorku. Jest najbardziej znany ze swojej powieści „Chłopcy z Placu Broni”, która zdobyła międzynarodowe uznanie i stała się lekturą szkolną w wielu krajach, w tym w Polsce.

Dwa najpopularniejsze tłumaczenia „Chłopców z Placu Broni” na język polski zostały wykonane przez:

• Tadeusza Olszańskiego (tłumaczenie z 1989 roku z oryginału)

• Janinę Mortkowiczównę (tłumaczenie z 1913 roku z przekładu na język niemiecki).

Wynikają z nich drobne różnice. Mortkowiczówna używa języka bardziej archaicznego, co wynika z epoki, w której tłumaczenie zostało dokonane. Styl jest nieco bardziej formalny i dostosowany do norm językowych początku XX wieku. Ponadto tłumaczy ona z przekładu na język niemiecki. Olszański wprowadza bardziej współczesny język, uproszczony i przystępny dla powojennego czytelnika, zbliżony do codziennego języka młodzieży tamtego czasu. Jako pierwszy tłumaczy też powieść na język polski bezpośrednio z języka węgierskiego.

Janina Mortkowiczówna używa określenia „Czerwonoskórzy” na określenie grupy rywali chłopców z Placu Broni. To określenie odnosi się do stylu ubierania się i „dzikiego” charakteru tej grupy, nawiązując do stereotypowego obrazu Indian w literaturze popularnej. Tadeusz Olszański natomiast wprowadza określenie „Czerwone Koszule”, co jest bliższe dosłownemu tłumaczeniu oryginalnego węgierskiego terminu Vörösingesek, które oznaczało grupę chłopców noszących czerwone koszule.

Oprócz tego w roku 2022 ukazał się nowy polski przekład Wojciecha Maziarskiego pod tytułem „Chłopaki z ulicy Pawła”, a w 2024 przekład Miłosza Waligórskiego pt. „Chłopcy z ulicy Pawła”.

• Chłopcy z Placu Broni (główna grupa bohaterów)

Janosz Boka – przywódca grupy. Ma 14 lat. Jest inteligentny, odpowiedzialny, a także troszczy się o swoich przyjaciół. Prowadzi grupę do walki o plac.

Ernest Nemeczek – jedyny szeregowiec (nie licząc psa stróża), najmłodszy i z pozoru najsłabszy w grupie. Bohater tragiczny, który dzięki swojej odwadze i poświęceniu przyczynia się do ostatecznego zwycięstwa chłopców, w efekcie jednak zapada na zapalenie płuc i umiera.

Szymon Gereb – zdrajca. Pochodzi z zamożnej rodziny i początkowo należy do Chłopców z Placu Broni, ale zazdrość wobec Boki popycha go do zdrady i dołączenia do Czerwonych Koszul. Ostatecznie próbuje odkupić swoje winy.

Józef Czele – zastępca przywódcy. Lojalny członek grupy, wspiera Bokę w podejmowaniu decyzji i działań.

Pozostali: Czonakosz, Barabasz, Weiss, Rychter, Kolnay, Lesik.

• Grupa Czerwonych Koszul („Czerwonoskórzy”)

Feri Acz – przywódca Czerwonych Koszul, odważny, konsekwentny, surowy, ale honorowy.

Bracia Pastorowie – dwaj bracia, silni i surowi, lojalni wobec Acza.

Szebenics – odpowiedzialny za broń, lojalny członek grupy.

Wendauer – zastępca Szebenicsa, odpowiedzialny za broń.

• Bohaterowie poboczni

Rac - nauczyciel, który rozwiązuje Związek Kitowców;

Jano - stróż na placu;

Matka i ojeciec Nemeczka;

Ojciec Gereba.

1. Zbiórka na placu broni.

2. Kradzież chorągiewki.

3. Wyprawa do ogrodu botanicznego i odkrycie zdrady Gereba.

4. Znieważenie Nemeczka.

5. Nemeczek w rękach Czerwonych Koszul.

6. Skrucha Gereba.

7. Bitwa o plac.

8. Bohaterski czyn Nemeczka.

9. Zwycięstwo.

10. Śmierć Nemeczka.

11. Budowa kamienicy.
    

Grupa chłopców, z Janoszem Boką na czele, spotyka się na pustym placu w środku miasta. Jest to miejsce ich dziecięcych zabaw, ale jednocześnie staje się symbolem ich wolności i niezależności. Chłopcy budują z desek fortece, każda z nich ma swoje dowództwo i tylko najmłodszy i rzekomo najsłabszy – Ernest Nemeczek, pełni rolę szeregowca. Choć pozornie mało znacząca, ta rola jest dla niego ważna, a chłopiec z radością wypełnia rozkazy kolegów. Chłopcy traktują plac jak swoją ojczyznę i są gotowi bronić go przed wrogami, którymi okazują się Czerwone Koszule – grupa innych chłopców dowodzona przez Feriego Acza i zajmująca tereny Ogrodu Botanicznego.

Konflikt między chłopcami zaczyna się od przykrego incydentu. Bracia Pastorowie z grupy „Czerwonych Koszul” kradną Nemeczkowi kulki, służące do gry. Ponadto Nemeczek zauważa Feriego Acza, wodza „Czerwonych Koszul”, który kradnie chorągiewkę z ich fortecy. Przerażony chłopiec ucieka, informując kolegów o tej prowokacji. Boka organizuje zebranie i po głosowaniu zostaje ponownie wybrany przewodniczącym grupy, mimo że Gereb zdobywa kilka głosów.

Wkrótce Boka, Nemeczek i Czonakosz udają się do Ogrodu Botanicznego, gdzie Boka zamierza zostawić wiadomość dla „Czerwonych Koszul”. Podczas tej misji odkrywają, że Gereb zdradził swoich przyjaciół i planuje pomóc Aczowi przejąć Plac Broni. Zdrada Gereba jest dla chłopców bolesnym ciosem, jednak postanawiają się nie poddawać i przygotowują do wojny. Uciekając z terenu przeciwników, Nemeczek zmuszony jest ukrywać się w stawie, co nadwyręża jego zdrowie.

Następnego dnia Nemeczek, mimo że zaczyna chorować, śledzi Gereba, który próbuje przekupić stróża Jano, aby ten przepędził chłopców z Placu Broni. Nemeczek pędzi poinformować Bokę o zdradzie, ale jego zachowanie zostaje źle zrozumiane przez kolegów, z którymi tworzy Związek Kitowców. Wpisują jego nazwisko małymi literami do księgi Związku Kitowców, traktując go jako tchórza. Pomimo tej zniewagi, Nemeczek pozostaje wierny przyjaciołom.

Wkrótce potem, podczas tajnej samodzielnej wyprawy do Ogrodu Botanicznego sam jeden konfrontuje się z „Czerwonymi Koszulami” i staje w obronie honoru kolegów. Odmawia przejścia na stronę wroga, zyskując szacunek nawet w oczach przeciwników i chociaż zostaje przez nich zanurzony w stawie, żegnają go honorowym salutowaniem.

Bitwa o Plac Broni zostaje zaplanowana, a chłopcy pod przewodnictwem Boki organizują próby manewrów wojennych. Chociaż podejrzewają zdradę Gereba, Boka wstrzymuje się z oskarżeniami. Ostatecznie Gereb wraca na Plac Broni z chorągiewką, którą zabrał z wyspy „Czerwonych Koszul”, i błaga o przebaczenie. Choć Boka nie przyjmuje go z powrotem, pozostali chłopcy decydują się dać Gerebowi drugą szansę.

W dniu bitwy „Czerwone Koszule” atakują Plac Broni w dwóch oddziałach. Chłopcy z Placu Broni, dzięki sprytnemu dowodzeniu Boki, początkowo odnoszą sukces, jednak druga fala ataku pod dowództwem Feriego Acza zmusza ich do odwrotu. W krytycznym momencie na drodze Feriego staje Nemeczek, który mimo swojego niewielkiego wzrostu i osłabienia chorobą, powala Acza na ziemię, zapewniając zwycięstwo chłopcom z Placu Broni.

Po zwycięstwie chłopcy wracają na Plac, gdzie matka Nemeczka, zaniepokojona jego stanem, zabiera go do domu. Niestety, wysoka gorączka i wyczerpanie doprowadzają do śmierci chłopca.

Wszyscy członkowie Związku Kitowców przywracają dobre imię Nemeczka, zapisując jego nazwisko drukowanymi literami w swojej tajnej księdze. Boka, zdruzgotany stratą przyjaciela, w ostatnich scenach powieści odkrywa, że na Placu Broni ruszy budowa kamienicy.

Powieść kończy się refleksją Boki nad przemijaniem, stratą i lojalnością, a postać Nemeczka staje się symbolem odwagi i poświęcenia, które w ostatecznym rozrachunku okazują się ważniejsze niż zwycięstwo na placu boju.

1. Motyw walki

Walka chłopców o Plac Broni symbolizuje konflikt dobra ze złem, uczciwości z podstępem, a także zmagania o zachowanie swoich wartości i miejsca w świecie. Bitwa staje się metaforą dorastania i odpowiedzialności za swoją wspólnotę.

2. Motyw zdrady

Postać Gereba uosabia zdradę – jego działania przeciwko przyjaciołom pokazują, jak trudne jest zaufanie i jak bolesne mogą być skutki nielojalności. Zdrada Gereba stanowi również pretekst do refleksji nad przebaczeniem, gdy chłopcy ostatecznie przyjmują go z powrotem.

3. Motyw przyjaźni i lojalności

Przyjaźń, lojalność i braterstwo są kluczowymi wartościami, wokół których skupiają się relacje między bohaterami. Nemeczek, choć najmniejszy, jest przykładem nieskazitelnej lojalności wobec grupy, co czyni go prawdziwym bohaterem moralnym.

4. Motyw dorastania

Powieść ukazuje proces dorastania chłopców, którzy stają przed trudnymi wyborami, uczą się odpowiedzialności, a także poznają wartość poświęcenia i odwagi. Nemeczek, mimo swojej młodości, musi zmierzyć się z sytuacjami, które wymagają dojrzałości emocjonalnej, a jego śmierć i utrata placu pod budowę może być odczytywana jako symboliczny koniec dzieciństwa.

5. Plac Broni jako symbol wolności

Plac Broni symbolizuje wolność, przestrzeń zabawy i beztroski, ale także wspólnotę i poczucie przynależności. Jego utrata, na rzecz budowy kamienicy, stanowi symbol nieuchronnych zmian, jakie niesie dorosłość, oraz utraty niewinności dzieciństwa.

6. Nemeczek jako symbol moralnej siły

Nemeczek, najmniejszy i najniżej postawiony w hierarchii grupy, symbolizuje moralną siłę i odwagę. Jego działania, mimo choroby i słabości fizycznej, pokazują, że prawdziwa odwaga nie zależy od siły fizycznej, lecz od siły charakteru.

7. Chorągiewka jako symbol honoru

Czerwono-zielona chorągiewka na Placu Broni jest symbolem honoru i przynależności do grupy. Jej obrona i odzyskanie mają kluczowe znaczenie dla chłopców, symbolizując ich walkę o godność i wartości, które są dla nich najważniejsze.

8. Motyw śmierci

Śmierć Nemeczka jest tragicznym wydarzeniem powieści, przypominającym o nieuchronności straty. Jego odejście wzbudza refleksję nad kruchością życia i potrzebą docenienia wartości przyjaźni.

9. Motyw honorowej walki

Konfrontacja z „Czerwonymi Koszulami” toczy się według ustalonych zasad, które odwołują się do idei uczciwej walki. Feri Acz odrzuca podstępy Gereba, co podkreśla znaczenie honoru nawet w starciach między wrogami. Każe także oddać cześć Nemeczkowi i ukarać pastorów za nękanie słabszych.

10. Motyw przemijania

Utrata Placu Broni i śmierć Nemeczka są symbolami przemijania – zarówno dzieciństwa, jak i życia. Powieść kończy się refleksją nad nieuniknionymi zmianami, które czekają każdego człowieka, podkreślając ulotność szczęśliwych chwil i konieczność pogodzenia się z dorosłością.

Lektura powstała w okresie intensywnych zmian politycznych i społecznych w Europie, szczególnie na Węgrzech, które były częścią Austro-Węgier. Węgry przeżywały wówczas narodowe przebudzenie i wzrost patriotyzmu, co wpłynęło na charakter powieści, mimo że akcja skupia się na dziecięcych zabawach. Tłem dla wydarzeń jest także intensywny rozwój Budapesztu.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Strefę Edukacji codziennie. Obserwuj StrefaEdukacji.pl!