Co to jest ocenianie kształtujące? Jak koncepcja OK zmienia podejście do ucznia i szkoły? Sprawdzamy zasady OK

Ocenianie kształtujące to nie zbiór sloganów i ogólników. Nauczyciele, którzy zamierzają stosować tego typu metody edukacji, mogą liczyć na konkretne i merytoryczne wsparcie twórców OK. I choć opracowanie, wdrażanie, a w końcu dostosowywanie koncepcji do zmieniających się warunków zajęło zespołowi CEO dużo czasu i wymagało ogromu pracy - twórcy chętnie dzielą się swoim doświadczeniem. Chętni mogą czerpać pełnymi garściami choćby z praktycznych publikacji, pełnych wskazówek felietonów i przede wszystkim - opartych na doświadczeniach pedagogów, bezpłatnych poradników.

Odejście od stopni na rzecz oceniania kształtującego rekomenduje między innymi Komitet Psychologii Polskiej Akademii Nauk, uzasadniając swoją opinię w ten sposób:

- Ocena ze strony nauczyciela jest prorozwojowa, tylko wtedy gdy dostarcza dziecku informacji pomagających mu się uczyć, a więc umożliwia uświadomienie sobie, co robi dobrze, a co źle, zrozumienie istoty popełnianych błędów, wskazuje drogi poprawy, ale przede wszystkim wskazuje, w czym dziecko jest kompetentne, co osiągnęło dzięki swemu wysiłkowi. Taki sposób oceniania wzmacnia wytrwałość uczącego się dziecka, buduje jego poczucie sprawstwa, w tym odpowiedzialności za własne działania, a w efekcie kształtuje zdolność samoregulacji, tak ważną w kolejnych etapach kształcenia oraz w życiu.

- Ocena według stopni, szczególnie gdy jest jedyną albo najczęstszą formą oceniania, nie niesie ze sobą prorozwojowej informacji zwrotnej dla dziecka, w głównej mierze służy porównywaniu dzieci ze sobą. We wczesnym etapie edukacji, kiedy dzieci dopiero opanowują różne strategie uczenia się, nie pomaga im w tym procesie, a w przypadku dzieci natrafiających na różnorodne trudności w uczeniu się może hamować ich motywację i być wręcz źródłem ich bezradności - podkreślają naukowcy z Komitetu Psychologii PAN.

Jednocześnie autorytety w dziedzinie psychologii przyznają, że ocenianie opisowe może początkowo być uciążliwe dla nauczyciela, jednak niesie ze sobą cenne dla niego informacje. Pomaga pedagogowi w dobieraniu trafnych metod wspomagania rozwoju uczniów. Dotyczy to szczególnie strategii uczenia się, metod pomocy w kłopotach z nauką, ale również sposób rozwijania dziecięcych zdolności i szczególnych talentów.

- Ocenianie kształtujące wspomaga proces uczenia. Stosowanie go trzeba zacząć od określenia celów i kryteriów, czyli od pierwszej strategii, którą z perspektywy ucznia można opisać w ten sposób: "Lepiej się uczę, jeśli wiem, po co i czego mam się nauczyć". Strategia ta jest dwuczłonowa, łączy cele (po co?) i kryteria sukcesu (czego?). Rozpatrując ją, warto zwrócić uwagę na różnicę między celem, a kryteriami sukcesu (zwanymi czasami "nacobezu" od "na co będę zwracać uwagę"). Cel stanowić ma umiejętność, którą uczeń powinien opanować, jest to planowany efekt procesu uczenia się. Kryteria sukcesu to wskazówka, dzięki której uczeń i nauczyciel mają poznać, że cele zostały osiągnięte - tłumaczy Maria Lewandowska, współautorka poradnika OK - „Oceniam ucząc”, pod redakcją Danuty Sterny. Ten poradnik skierowany jest przede wszystkim do nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej.

Centrum Edukacji Obywatelskiej, które jest twórcą i opiekunem programu „Ucząca się szkoła”, wymienia podstawowe filary oceniania kształtującego (OK):

• Relacje pomiędzy aktorami procesów uczenia się i nauczania (nauczyciele i nauczycieli, uczennice i uczniowie, rodzice) oparte na wzajemnym szacunku, uczciwości i zaufaniu.
• Dialog pomiędzy partnerami (uczniami/uczennicami i nauczycielami/nauczycielkami
• w procesie uczenia i nauczania oparty na jasnych zasadach współdziałania i przejrzystej komunikacji.
• Akceptacja różnorodności i traktowanie jej w edukacji jako wartości.
• Uczenie się wzajemne od siebie dzięki rozwijaniu współpracy i eliminowaniu rywalizacji, wyścigu i konkurowania.
• Ocenianie kształtujące jest koncepcją prowadzenia i ciągłego doskonalenia procesów uczenia się i nauczania w szkole zmierzają do tego, by ich wynikiem były wartościowe, szkolne doświadczenia uczniów i uczennic.

- Informacja zwrotna jest dialogiem, jaki nawiązuje nauczyciel z uczniem. Nie stanowi ona oceny, lecz informuje ucznia, gdzie się znajduje w obecnej chwili, gdzie powinien być i co ma zrobić, by osiągnąć sukces. Na podstawie długoletnich badań - syntezy 800 metaanaliz badań edukacyjnych - prof. John Hattie wskazał, że informacja zwrotna to działanie, które ma bardzo duży wpływ na wzrost wyników w nauce uczniów. Jej celem jest pomóc uczniowi uczyć się - piszą Agnieszka Zagdańska i Ewa Nawrocka - współautorki poradnik OK i nauczycielki jednocześnie.

Cztery kluczowe elementy pełnej informacji zwrotnej to:

• wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia
• odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia
• wskazówki, w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę
• wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien podążać

Informacja zwrotna to nie tylko jasny sygnał dla ucznia, ale też element owocnej współpracy z rodzicami.
- Przekazywanie informacji zwrotnej, to zaproszenie ucznia do podjęcia współodpowiedzialności za własne uczenie się. Musi on przy tym wiedzieć, że ma pełne wsparcie nauczyciela oraz rodziców, dlatego tak ważne jest zaproszenie ich do współpracy - podkreślają Agnieszka Zagdańska i Ewa Nawrocka.

Nauczyciel może poprosić rodziców, aby:

• wspólnie z dzieckiem przeczytali informację zwrotną, aby doceniali dziecko za to, co już potrafi, co dobrze zrobiło,
• pytali dziecko, czy komunikat od nauczyciela jest zrozumiały, i poprosili o powiedzenie własnymi słowami, co i jak powinno zostać poprawione.

Ponadto nauczyciel z rodzicem wspólnie mogą:

• zaplanować z dzieckiem poprawę pracy oraz realizację wskazówek do dalszych działań, aby mogło samodzielnie wykonać zadanie,
• umówić się, że w informacji zwrotnej, którą dołącza nauczyciel do pracy ucznia, pojawią się również wskazówki dla rodzica, które będzie mógł wykorzystać do pomocy dziecku.

Gdzie sprawdzi się ocenianie kształtujące? Autorzy i praktycy odpowiadają: wszędzie. I podkreślają, że nie ma chyba przedmiotu, podczas którego można by stosować koncepcję OK. Najbardziej rozpowszechnione jest w szkołach podstawowych, ale można je stosować również w przedszkolach, podczas pracy z dziećmi z najstarszych grup, czyli tzw. zerówek. "OK będzie OK" także w szkołach średnich.
Przedmioty, przy których nauce „Szkoła ucząca się” rekomenduje stosowanie oceniania kształtującego:

• Przedmioty zawodowe,
• Przyroda,
• Wiedza o społeczeństwie,
• Wychowanie fizyczne,
• Geografia,
• Biologia,
• Chemia,
• Edukacja wczesnoszkolna,
• Etyka i religia,
• Fizyka,
• Historia,
• Informatyka,
• Język obcy,
• Język polski,
• Matematyka,
• Przedmioty artystyczne (muzyka, plastyka, technika).