Czy rzeczywiście wyśnił układ okresowy pierwiastków? Kim był i jak żył jeden z najsłynniejszych chemików?

Dmitrij Mendelejew znany jest przede wszystkim jako twórca okresowego układu pierwiastków, zwanego od jego nazwiska tablicą Mendelejewa. Urodzony 8 lutego 1834 r. w Tobolsku chemik, odkrył prawo okresowości pierwiastków w 1869 roku. Praca nad „porządkowaniem” pierwiastków chemicznych była jednocześnie pasjonująca i wyczerpująca. Mendelejew nawet podczas nocnego odpoczynku śnił o swojej pracy, stąd żywa jest anegdota, jakoby pomysł uszeregowania pierwiastków przyśnił się naukowcowi.

Dmitrij był też najmłodszym z siedemnaściorga dzieci Iwana Pawłowicza i Marii Dmitrijewnej. Ojciec przyszłego naukowca był dyrektorem gimnazjum i uczył chemii – stąd prawdopodobnie zainteresowanie tą dziedziną. Matka prowadziła natomiast hutę szkła. Splot nieszczęśliwych zdarzeń – wczesna śmierć Iwana Pawłowicza i pożar rodzinnej fabryki – zdecydował o przeprowadzce mocno zubożałej rodziny do Petersburga. Dmitrij miał wtedy 14 lat. Mendelejew studiował na wydziale matematyczno-fizycznym Głównego Instytutu Pedagogicznego w Petersburgu. Po ukończeniu studiów, ze względu na kłopoty ze zdrowiem, przeprowadził się na Krym, słynący z uzdrowiskowego klimatu.

Przez jakiś czas był wykładowcą w Symferopolu, po powrocie do Petersburga w 1857 roku całkowicie poświęcił się nauce. W ten sposób naukowiec uciekał od niepowodzeń w życiu prywatnym. Pierwsze jego małżeństwo okazało się nieudane i zakończyło separacją. W 1863 r. Mendelejew piastował jednocześnie dwa stanowiska: profesora chemii w Petersburskim Instytucie Technicznym oraz docenta na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym. Na początku 1865 r. obronił pracę doktorską, a jego wykłady cieszył się ogromną popularnością wśród studentów.

42-letni Dimitrij bez pamięci zakochał się w 17-letniej Annie Iwanownie Popowej. Na związek dziewczyny z dużo starszym naukowcem nie chcieli się zgodzić jej rodzice. Aby ostudzić uczucia, wysłali Annę na studia do Włoch. Okazało się to jednak nieskuteczne i w 1881 (w 5 lat po pierwszym zauroczeniu) roku para wzięła ślub. Mendelejew oburzył tym krokiem naukowe środowisko, bowiem w świetle prawa dokonał bigamii. Pierwsze małżeństwo zostało rozwiązane dopiero miesiąc po ślubie z Anną. Te wydarzenia sprawiły, że Mendelejew nie został członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk.

Na karierze naukowej Mendelejewa odbiły się również jego poglądy polityczne. Poparcie studentów domagających się liberalizacji systemu władzy spotkało się z niezadowoleniem rosyjskiego ministra oświaty. Wówczas Mendelejew zdecydował o odejściu z uniwersytetu i niebawem objął posadę dyrektora Głównej Izby Miar i Wag. W tym czasie miał też naukowo opracować recepturę… wódki. Ale to nie wszystko, wynalazł też bezdymny proch zwany pirokolodionem, miał wkład w uruchomienie pierwszej rosyjskiej rafinerii, a także odkrycie pokładów rudy żelaza i węgla w Donbasie.

W 1906 r. Mendelejew został nominowany do Nagrody Nobla z chemii. Naciski przeciwników naukowca sprawiły, że nagroda powędrowała w ręce Svante Moissana. Kandydatura Mendelejewa została zablokowana również rok później.
Mendelejew zmarł w 1907 r. Miał 72 lat, gdy zachorował na grypę. Wirus okazał się dla naukowca śmiertelny.

Początkowo Mendelejew umieścił na swojej tablicy okresowej 63 pierwiastki chemiczne, choć w tabeli zrobił miejsce na około 90. Już wtedy naukowiec uwzględnił, że najprawdopodobniej na świecie jest więcej pierwiastków. W układzie okresowym mamy obecnie 118 pierwiastków. Co ważne, układ ten nie jest zamknięty. Naukowcy ciągle odkrywają nowe pierwiastki.

• Metale alkaliczne, np. potas;
• Metale ziem alkalicznych, np. magnez;
• Lantanowce, np. lantan;
• Aktynowce, np. neptun;
• Metale przejściowe, np. złoto;
• Metale bloku p, np. fosforki;
• Półmetale, np. bor;
• Niemetale, np. siarka;
• Gazy szlachetne, np. hel.

Pierwiastki są ułożone rosnąco - zaczynając od najmniejszej liczby atomowej. Wszystkie pierwiastki zostały pogrupowane według podobieństw czy właściwości.
Kolumny w układzie okresowym określają grupy, a wiersze okresy. Każda z grup ma swoją nazwę, a pierwiastki, które są umiejscowione w jednej grupie, mają bardzo zbliżone do siebie właściwości. Istnieje jednak jeden wyjątek – wodór, który nie należy do żadnej grupy.

Cały układ okresowy jest podzielony na dwie części - po lewej stronie są metale (bez wodoru), a po prawej niemetale. W samej tablicy znajduje się wiele informacji o konkretnych pierwiastkach - nazwa pierwiastka i jego symbol, ile wynosi liczba atomowa, masa atomowa i wartościowość. Za pomocą tablicy Mendelejewa można określić również okres i grupę pierwiastka.