Jakie wyzwania ma przed sobą dziecko ze spektrum autyzmu w środowisku szkolnym?
Szkoła stanowi ogromne wyzwanie dla dziecka ze spektrum autyzmu, które doświadcza różnych trudności, związanych z przetwarzaniem sensorycznym (nadwrażliwość na bodźce smakowe, słuchowe, dotykowe, wzrokowe), a także w sferze społecznej (zaburzenia interakcji społecznych, nieprawidłowości w komunikacji niewerbalnej, inicjowanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych).
Włączenie dziecka do środowiska szkoły ogólnodostępnej jest również dużym wyzwaniem dla rodziców i nauczycieli, którzy powinni nabyć odpowiedniej wiedzy i umiejętności, aby wspierać dziecko w jego codziennym funkcjonowaniu i rozwoju.
Na pytanie, jakie problemy napotkaliście w życiu szkolnym swoich dzieci ze spektrum autyzmu, rodzice głównie mówią o braku elastyczności nauczycieli w prowadzeniu lekcji. Problemem są też częste zmiany nauczycieli i brak wsparcia w integracji społecznej. W poradniach i szkołach słychać podobne głosy?
Tak, rodzice widzą i komunikują różne trudności związane ze środowiskiem szkolnym, które powodują niepokój i przeciążenie ich dzieci. Przede wszystkim martwią się o to, czy ich dziecko zostanie zaakceptowane przez rówieśników i czy nawiąże relacje interpersonalne.
Obserwują swoje dziecko, które nie rozumie, mylnie odczytuje kierowane do niego gesty, uśmiechy, żarty, ironię czy złośliwości, przez co jest narażone na wyśmiewanie, powstawanie konfliktów, brak zrozumienia otoczenia, naiwność i prowadzi do wycofania się dziecka. Częstym problemem dla dzieci z nadwrażliwością słuchową jest hałas.
Jak powinna być więc rola szkoły w życiu dziecka ze spektrum autyzmu?
Dzieci ze spektrum autyzmu zachowują się inaczej niż te o neurotypowym rozwoju, co może powodować niezrozumienie i brak akceptacji. Mają odmienne postrzeganie, sposób uczenia się, ale potrzeby pozostają podobne dla wszystkich.
Szkoła ma za zadanie nie tylko zaspokajać potrzeby poznawcze, co może wymagać innych sposobów dotarcia do ucznia, ale także stworzyć dziecku bezpieczne środowisko, pełne tolerancji, zrozumienia, aby każdy uczeń czuł się komfortowo i mógł się rozwijać w różnych sferach życia.
Ten drugi aspekt może stanowić problem. Częste zmiany nauczycieli, braki kadrowe i zmiany planu lekcji frustrują dzieci ze spektrum
To prawda, dzieci ze spektrum autyzmu źle znoszą wszelkie zmiany i często sztywno trzymają się ustalonego planu, dlatego częste zmiany nauczycieli wspomagających i wychowawców są dla nich męczące. Podobnie nagłe zmiany planu (zmiany sali, zastępstwa) mogą powodować nawet zachowania gwałtowne i agresywne lub po prostu trudności z koncentracją. Nauczyciele i inne osoby, które pracują w szkole, nie zawsze są też odpowiednio przygotowane i przeszkolone, aby wspierać dziecko z diagnozą autyzmu, a także nie zawsze rozpoznają te ze szczególnymi potrzebami i nie potrafią pokierować ich kształceniem.
Co może zrobić szkoła, aby wspierać dzieci?
Rolą nauczyciela jest stworzenie dziecku takich warunków edukacji, aby zapewnić mu optymalne warunki uczenia się i rozwoju. Najważniejsze jest więc odpowiednie przeszkolenie całej kadry pedagogicznej i personelu, aby sprawnie radzić sobie z różnymi wyzwaniami w pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu.
Pedagodzy stają przed ogromnym wyzwaniem, muszą wykazać się niezwykłą empatią, wytrwałością i cierpliwością, dlatego sami także potrzebują wsparcia. Szkoła może na przykład zorganizować spotkania, na których nauczyciele mogliby wymieniać się swoim doświadczeniem, trudnościami i proponować różne rozwiązania danej sytuacji
Kolejną istotną kwestią jest uwrażliwianie pozostałych dzieci na inność, uczenie tolerancji i szacunku do drugiego człowieka.
Rutyna daje przewidywalność i poczucie bezpieczeństwa. Każda zmiana w otoczeniu dziecka z autyzmem może zwiększyć poziom lęku. Należy zapewnić rutynę i trzymać się wcześniej ustalonego planu, a także informować o nagłych zmianach jak najwcześniej, jednak ważne jest także zarządzenie zmianą planów i rozwijanie elastyczności.
W niektórych szkołach praktykuje się już zmiany, które są pozytywnie odbierane przez rodziców i dzieci ze spektrum. Ułatwiają one uczniom codzienne funkcjonowanie, na przykład likwidacja głośnych dzwonków. To dobry kierunek?
Oczywiście! Ze względu na nadwrażliwość słuchową duże znaczenie ma usunięcie dzwonków ze szkoły. Wszystko, co niespodziewane wywołuje reakcję lękową, dlatego wyeliminowanie głośnego dźwięku zapewnia większy komfort i nie naraża na dodatkowy stres. Dobrym rozwiązaniem dla dzieci, które są przebodźcowane jest także stworzenie sali wyciszeń, z której można skorzystać, kiedy dziecko jest przeciążone.
W sposobie nauczania dzieci ze spektrum autyzmu indywidualne podejście nabiera jeszcze większego znaczenia. O czym warto pamiętać w tym kontekście?
Większość dzieci z diagnozą autyzmu potrzebuje przede wszystkim więcej czasu na wykonanie danego zadania. Nauczyciel powinien wzmacniać pozytywnie dobrze wykonane zadanie, ale także chwalić próby podejmowania poleconych działań. Pochwały powinny być precyzyjnie sprecyzowane, aby uczeń wiedział, za co jest nagradzany.
Uczniowie ze spektrum autyzmu odbierają komunikaty dosłownie, mają trudności z odczytaniem mimiki i często nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych, dlatego ważne jest, aby polecenia konstruować prosto i jasno.
Charakterystyczne dla dzieci z Zespołem Aspergera jest posiadanie szczególnie wnikliwego zainteresowania konkretnym tematem. Jak zaspokoić ich potrzeby, kiedy w szkole często brakuje na to czasu?
Nauczyciele muszą wykazać się dużą cierpliwością, kiedy dziecko, aby pogłębić swoją wiedzę, zadaje mnóstwo dociekliwych pytań, na co nie zawsze jest przestrzeń. Można temu zaradzić poprzez poproszenie dziecka o spisanie wszystkich pytań na kartce, a nauczyciel później napisze mu odpowiedzi lub odpowie po lekcjach.
Córka w szkole nie potrafiła policzyć prostego zadania z matematyki, a w domu nie miała z tym najmniejszych problemów. Po rozmowach okazało się, że przesiedzenie jej do pierwszej ławki rozwiązało sprawę – opowiada nam jedna z mam
To przykład na to, jak bardzo ważna jest komunikacja rodzica ze szkołą. Ponieważ różnorodność wielu bodźców powoduje trudności w koncentracji uwagi, te dzieci, które szczególnie są podatne na dystraktory, można właśnie posadzić w pierwszej ławce, aby mogły bardziej skupić się na lekcji.
Dzieci ze spektrum preferują też pracę indywidualną od zespołowej, ponieważ praca w grupie wiąże się z odczytywaniem komunikatów społecznych. Nauczyciel, który jest bliżej dziecka, łatwiej też będzie mógł mu pomóc nie rozpraszając pracy pozostałych uczniów.
Wynika z tego, że wsparcie dzieci w spektrum autyzmu jest wielokierunkowe. Zaangażowani powinni być zarówno rodzice, nauczyciele, jak i włodarze szkoły, szczególnie jeśli mówimy o podnoszeniu kompetencji nauczycieli czy dostosowywaniu warunków w klasach
Warto podkreślić, że rodzice najlepiej znają swoje dziecko, dlatego to oni są najlepszym źródłem informacji na jego temat jego codziennego funkcjonowania, trudnych zachowań i potrzeb. Ważne jest, aby nauczyciele byli otwarci na rozmowę z nimi, oraz przyjmowali ich perspektywę.
Najważniejszą zasadą, która wspiera dzieci w spektrum, ale tez z innymi zaburzeniami w szkole, jest współpraca nauczycieli z rodzicami. Już przed rozpoczęciem roku warto zorganizować spotkanie z rodzicami, aby ustalić plan stałych spotkań w trakcie roku szkolnego, drogi komunikacji i sposoby wzajemnego wsparcia w celu jak najlepszego zaaklimatyzowania dziecka ze spektrum autyzmu w nowym środowisku szkolnym
Pamiętajmy, że dziecko może uczyć się tylko w środowisku bezpiecznym. Psychoedukacja, poszerzanie wiedzy na temat autyzmu pomoże lepiej zrozumieć ucznia i dostarczyć mu adekwatną pomoc.
O szkolnych wyzwaniach dzieci ze spektrum autyzmu oraz formach wsparcia ze strony nauczycieli i rodziców opowiadała mgr Emilia Gawrysiak, poradnia psychologiczna Mojra.pl.