Zrozumieć dojrzewającego nastolatka: Jak przezwyciężyć dezorientację i znaleźć odpowiednie podejście? Psychologowie spieszą z odsieczą

Gdy dziecko dorasta i staje się nastolatkiem, to życie rodziny zaczyna przypominać trampolinę: każdy jest na innej wysokości i każdy ze swojego poziomu widzi coś innego, a rodzinę dopadają wtedy różne nieoczekiwane sytuacje, tłumaczą w obrazowy sposób psychologowie.

Mogą to być:

• problemy komunikacyjne,
• brak ochoty do wzajemnych kontaktów,
• brak aktywności w organizacji życia domowego,
• poważne trudności wynikające z ostrej fazy nastoletniego buntu,
• izolacja,
• depresja,
• zachowania autoagresywne czy uzależnienia.

W takich trudnych i nowych dla rodziców sytuacjach mogą być oni solidnie zdezorientowani. Często świadomi rodzice nastolatków zastanawiają się, co się stało i szukają sposobów, w jaki sposób reagować. W obliczu narastających problemów i kolejnych „spięć” z dojrzewającym dzieckiem rodzice mają coraz więcej pytań, rozterek. Nie dość, że rodzicom trudno jest zrozumieć nastolatka, to jeszcze usiłują unieść falę własnych emocji. Rodzice czują wstyd, złość, pozostają z poczuciem winy, wskazują fachowcy.

W relacji wychowawczej z nastolatkiem bardzo ważna jest jakość komunikacji – podkreśla Marlena Ulrych, psycholog z Fundacji Nowa Nadzieja, specjalizująca się w treningu umiejętności społecznych dzieci i młodzieży. – My, dorośli, sami mamy problem z jakością komunikacji, dodatkowo trudne staje się to w sytuacji, kiedy bezkrytyczne dotąd dziecko zaczyna nas oceniać, zadawać bezpośrednie pytania i stawiać w sytuacji konfrontacji.

Tymczasem większość rodziców, aby zaspokoić potrzeby dorastającego dziecka, coraz więcej i ciężej pracuje. Średnio pracujący rodzic jest poza domem przynajmniej 10 godzin. To zaś, zamiast rozwiązywać problemy, rodzi kolejne. Brak czasu związany z nawałem pracy najdotkliwiej odczuwają właśnie nastolatkowie.

Pracujemy coraz więcej, aby zapewnić dorastającym dzieciom wszystko, czego potrzebują . Dlaczego zatem nie informować ich o sytuacji finansowej rodziny? Nadmierna ochrona może być odczytywana przez dorastające dzieci jako wykluczenie. Szczera komunikacja, z poszanowaniem granic każdej ze stron, doprowadzi do tego, że we własnym nastoletnim dziecku zamiast napakowanego hormonami roszczeniowca, zobaczymy sojusznika - podpowiada Marlena Ulrych, psycholog specjalizująca się w pomocy dzieciom i młodzieży.

W niektórych sytuacjach dziecko, zamiast otwartej konfrontacji, wybiera ścieżkę wycofania. I choć wtedy teoretycznie rodzic „ma spokój”, bo nastolatek nie toczy bojów i nie inicjuje konfliktów, zdecydowanie wymaga rodzicielskiej uwagi. Rodzic powinien reagować, jeśli dostrzeże u dziecka wyraźne wahania nastrojów, spadek motywacji i sił do działania. Niepokoić powinny też brak pewności siebie, nasilona samokrytyka i spadek samooceny, brak wiary w siebie i trudności w radzeniu sobie z niepowodzeniami.

Mogą być to pierwsze symptomy kryzysu emocjonalnego, a nawet stanów depresyjnych, które należy niezwłocznie skonsultować ze specjalistą. Jak uspokajają psychologowie, wielu trudnościom da się zapobiec, ale ważne jest, aby w porę reagować. Co istotne, kryzysy mogą być impulsem do zmiany i zbudowania nowych relacji w rodzinie.

Idealny rodzic nie istnieje. Podobnie zresztą jak nie ma idealnych dzieci i perfekcyjnych związków. Mimo to, większość rodziców, choć ma świadomość, że nie da się uniknąć błędów podczas wychowania dzieci, ma do siebie o to pretensje. Rodzice czują, że zawodzą, bywają bezsilni. Mają problem z oceną i podejmowaniem rodzicielskich decyzji.

Do tego wszystkiego dochodzi brak zrozumienia własnych emocji oraz tych, które napływają od nastolatka. Dlatego tak ważne jest, aby rodzic zadbał też o siebie. Pomagamy rodzicom usłyszeć i zrozumieć własne potrzeby – mówi Magda Jóźwiak-Derda z łódzkiej fundacji Trampolina, która wspiera rodziców nastolatków.

Rodzic, podobnie jak nastolatek, potrzebuje relacji, zrozumienia, wzajemności i empatii. Możliwości pomocy rodzicom jest wiele, bo nie ma jednej rodzicielskiej recepty na sukces.

W sytuacjach, kiedy rodzice potrzebują wsparcia, z pewnością otrzymać je mogą podczas indywidualnej terapii u psychologa. Relacje rodzinne pomoże naprawić i wzmocnić terapia rodzinna, natomiast przydatnej wiedzy o kompetencjach rodzicielskich można się spodziewać podczas warsztatów, seminariów i spotkań ze specjalistami. Te trzy ostatnie formy nie wymagają nawet wyjścia z domu – wiele wartościowych i bezpłatnych ofert można znaleźć w Internecie. Liczne fundacje i stowarzyszenia organizują regularnie webinaria, podczas których autorytety w danej dziedzinie dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem.

Rodzice nastolatków potrzebują przede wszystkim przestrzeni, wytchnienia, nabrania dystansu. Oraz profesjonalnego wsparcia, by nauczyć się, jak dbać nie tylko o nastolatka, ale także o siebie i swoje emocje - podkreślają psychologowie.

Podjęcie świadomej komunikacji z nastolatkiem wymaga samodyscypliny i otwartości na krytykę. Nie oznacza to podporządkowania się oczekiwaniom młodego człowieka, ale wyważone przyjmowanie argumentacji i jasne komunikowanie swoich oczekiwań i potrzeb - przypomina psycholog Marlena Ulrych.

Ważne, aby nie pozostawać samemu ze swoimi obawami czy wątpliwościami. Jeśli w gronie rodziny czy bliskich znajomych nie mamy osoby, której możemy się „wygadać”, warto poszukać w mediach społecznościowych odpowiednich grup, skupiających osoby w podobnej sytuacji. Poza bezpośrednim wsparciem, jakiego mogą udzielić osoby borykające się z podobnymi problemami, z dużym prawdopodobieństwem, w takich gremiach znajdą się polecenia odpowiednich lektur: książek, artykułów, opracowań, adresy sprawdzonych psychologów i psychoterapeutów, linki do ciekawych webinarów.

Gdzie szukać bezpłatnej pomocy psychologicznej?

• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna - placówka zajmuje się diagnozowaniem dzieci i młodzieży, wydaje opinie i orzeczenia dotyczące kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży. Ma również obowiązek udzielać pomocy bezpośredniej uczniom oraz rodzicom. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna działa w każdym powiecie.
• Psycholog lub pedagog w szkole - w każdej szkole dostępny powinien być pedagog lub psycholog szkolny. To osoba, która może szybko zorientować się w sytuacji dziecka i rodziców, zbierając informacje bezpośrednio w szkole. Jeśli psycholog lub pedagog szkolny nie będzie w stanie udzielić bezpośredniej pomocy, z pewnością wskaże, gdzie takie wsparcie będzie dostępne. O dyżur szkolnego psychologa lub pedagoga pytaj w sekretariacie szkoły. Informacje takie znajdziesz też na stronie internetowej placówki lub w elektronicznym dzienniku.
• Organizacje pozarządowe - bezpłatną pomoc psychologiczną i wsparcie pedagogiczne oferuje wiele fundacji i stowarzyszeń, działających na terenie całego kraju. Aby znaleźć organizacje najbliżej swojego miejsca zamieszkania, najłatwiej w wyszukiwarkę internetową wpisz nazwę swojej miejscowości i hasło „bezpłatna pomoc psychologiczna”.
• Kryzysowy Telefon Zaufania 116 123 - Poradnia Telefoniczna 116 123 udziela pomocy psychologicznej osobom doświadczającym kryzysu emocjonalnego, samotnym, cierpiącym z powodu depresji, bezsenności, chronicznego stresu. Fachowcy dyżurują przy telefonie codziennie od 14.00 do 22.00. Połączenie z numerem 116 123 jest bezpłatne. Telefony zaczynające się na 116 to grupa europejskich, darmowych linii telefonicznych o charakterze społecznym, przeznaczona dla dzieci i osób dorosłych znajdujących się w trudnych sytuacjach i potrzebujących wsparcia. Telefony tego rodzaju są obsługiwane w różnych krajach europejskich przez organizacje pozarządowe, tak dzieje się i w Polsce. Telefon Zaufania powstał z inicjatywy Komisji Europejskiej w marcu 2009 roku. Misję stworzenia 116 123 w Polsce powierzono Instytutowi Psychologii Zdrowia.