Jasełka. Pochodzą z Włoch, a rozgościły się w Polsce. Jak bożonarodzeniowe spektakle budują świąteczny nastrój?

Jasełka to tradycyjne widowiska, których tematem jest Boże Narodzenie. Wzorowane są one na średniowiecznych misteriach franciszkańskich. Za twórcę tych przestawień uważa się św. Franciszka z Asyżu. Pierwsze takie misterium miało odbyć się w 1223 roku we włoskim Greccio. Treścią tradycyjnych jasełek była historia narodzenia Jezusa w Betlejem oraz spisek Heroda.

Do Polski zwyczaj urządzania świątecznych spektakli traktujących o narodzinach Jezusa, przywędrował na przełomie XIV i XV wieku. Nazwa jasełek wywodzi się natomiast od staropolskiego słowa „jasło”, oznaczającego „żłób”, w którym to, według Pisma Świętego, leżało Dzieciątko. W różnych regionach kraju jasełka bywają nazywane również szopką lub betlejemką.

W dzisiejszych jasełkach wątek Heroda nie jest zwykle mocno eksponowany. W przedszkolach i szkołach mali aktorzy skupiają się na wątku narodzin Jezusa w Betlejem, znaków, jakie towarzyszył temu wydarzeniu, oraz wizycie w stajence Trzech Królów, którzy przynieśli Dzieciątku dary.

Dziś aktorzy odgrywają role Świętej Rodziny, Trzech Mędrców, aniołków, pastuszków, a nawet zwierzątek. Ze względów praktycznych, rola małego Jezuska przydzielana jest zwykle… przypominającej niemowlę lalce.

Nie zawsze jednak było tak samo. Początkowo w jasełkach występowały… nieruchome figury. Z czasem zastąpiły je marionetki. Bożonarodzeniowe spektakle do pierwszej połowy XVIII wieku odbywały się w polskich kościołach. Biskupi wprowadzili jednak zakaz wystawiania przedstawień w świątyniach. Uważali bowiem, że jasełka coraz częściej pełne są treści, scen i postaci świeckich, a przedstawienia stają się zbyt ludyczne.

To jednak nie spowodowało, że jasełkowe tradycje zanikły – wręcz przeciwnie. Szopki i jasełkowe treści przejęte zostały przez kolędników. Z czasem tematyka przedstawień stawała się coraz szersza, a z jasełkowych grup zrodziły się wędrowne, ludowe teatrzyki.

Jasełka organizowane są dziś w przedszkolach i szkołach, a także w domach kultury, teatrach, a także jako wydarzenia plenerowe. Zwykle oglądać je można przed Bożym Narodzeniem i są swoistym wprowadzeniem do świątecznych obchodów. Jasełka organizowane są również po świętach – w pierwszej połowie stycznia. Kulminacją jest Święto Trzech Króli. I właśnie orszak Trzech Króli, który przemierza ulice wielu miejscowości w Polsce, jest zaliczany do jasełkowych inscenizacji.