Nagrody Nobla 2022 przyznane. Dziś padł ostatni werdykt. Wiemy, kto otrzymał Nobla z ekonomii. Poznaj nazwiska wszystkich laureatów

Od 3 października 2022 pracują komitety noblowskie w Sztokholmie oraz w Oslo, które przez kolejne sześć dni roboczych ogłaszają nazwiska laureatów nagród Nobla w następujących dziedzinach:

• 3 października (poniedziałek) – medycyna
• 4 października (wtorek) – fizyka
• 5 października (środa) – chemia
• 6 października (czwartek) – literatura
• 7 października (piątek) – pokojowa Nagroda Nobla
• 10 października (poniedziałek) – ekonomia

Kto otrzymał Nagrodę Nobla 2022? Sprawdźcie w galerii:

Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych została przyznana trzem osobom: Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond i Philip H. Dybvig zostali uhonorowani za badania nad bankami i kryzysami finansowymi.

Fundatorem tego wyróżnienia jest Bank Szwecji i, co ciekawe, jest to jedyny dodatkowy Nobel, którego pomysłodawca i fundator Nagród Nobla, Alfred Nobel nie wymienił w swoim testamencie.

W piątek, 7 października 2022, uwaga świata skierowana została na Oslo, gdzie norweski komitet przyznał Pokojową Nagrodę Nobla. Wyróżnienie zdobyli: Aleś Białacki, rosyjska organizacja Memoriał oraz ukraińska Centrum Wolności Obywatelskich.

Jak przekazał komitet w uzasadnieniu swojego wyboru tegoroczni laureaci "są przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego w swoich ojczyznach. Przez wiele lat wspierali prawo do krytyki władzy i ochronę fundamentalnych praw obywateli". Podkreślono także, że "podjęli niezwykły wysiłek, aby udokumentować zbrodnie wojenne, przypadki łamania praw człowieka i nadużyć władzy. Wspólnie ukazują znaczenie społeczeństwa obywatelskiego dla pokoju i demokracji".

Jak podał Instytut Nobla, w tym roku napłynęło 343 nominacji, z czego 251 to osoby, a 92 to organizacje. Jest to druga największa liczba zgłoszonych kandydatur w historii po 2016 roku, gdy było ich 372.

Pierwszy czwartek października to święto literatury. W Sali Giełdy na sztokholmskim Starym Mieście sekretarz Akademii Szwedzkiej Mats Malm ogłosił literackiego Nobla. Kto dostał Literacką Nagrodę Nobla 2022?. Laureatką została francuska pisarka Annie Ernaux. Wyróżnienie otrzymała "odwagę i chirurgiczną precyzję, z jaką odkrywa korzenie wyobcowania oraz społecznych ograniczeń, jakim podlega jednostkowa pamięć". "W swojej twórczości bezustannie i pod różnymi kątami przygląda się życiu naznaczonemu licznymi problemami związanymi z płcią, językiem i klasą społeczną" - napisała Szwedzka Akademia.

Szef działu kultury największego szwedzkiego dziennika "Dagens Nyheter" Bjoern Wiman ocenił, że tegoroczny werdykt można określić jako "klasyczny" oraz "oczekiwany". "Dzięki Nagrodzie Nobla pisarka stanie się bardzo popularna. Wybór Annie Ernaux pokazuje, że Akademia Szwedzka bierze pod uwagę nie tylko jakość, której niezaprzeczalną reprezentantką jest noblistka, ale również rozkład płci oraz oczekiwania publiczności" - podkreślił Wiman.

Podobnie, jak noblistę z dziedziny fizyki, laureata nagrody z chemii wybierała Królewska Szwedzka Akademia Nauk. Przypomnijmy, że w 1911 roku takie wyróżnienie zdobyła Polka – Maria Skłodowska-Curie. W 2022 roku nagrodę uzyskali: Carolyn R. Bertozzi z Uniwersytetu w Stanford, Morten Meldal z Uniwersytetu w Kopenhadze w Danii, K. Barry Sharpless z Instytutu Badawczego Scripss w USA. Tym samym ostatni z naukowców stał się piątą osobą, która otrzymała Nagrodę Nobla dwukrotnie. Oprócz tegorocznej nagrody, zdobył ją także w 2021 roku. Wyróżnienie wszystkim zwycięzcom przyznano za "za rozwój chemii 'klick' i chemii bioortogonalnej".

Chemia „klik” jest terminem wymyślonym przez K. Barry'ego Sharplessa. Określa syntezę chemiczną, w której zachodzą szybkie i skuteczne reakcje między małymi cząsteczkami pozwalające tworzyć w prosty sposób nawet skomplikowane związki. Z kolei termin chemia bioortogonalna odnosi się reakcji chemicznych, które mogą zachodzić w żywych układach bez zakłócania natywnych procesów biochemicznych. Ten termin wymyśliła Carolyn R. Bertozzi w 2003 roku. Nobliści podzielą się po równo nagrodą w wysokości 10 mln koron szwedzkich (nieco ponad 915 tys. dolarów amerykańskich).

– Nie jest to jakaś egzotyka, o której słyszało kilka osób w środowisku naukowym. Nagrodzona Noblem z chemii reakcja typu +klik+ jest dziś bardzo szeroko stosowana w nowoczesnej syntezie organicznej i nadal intensywnie badana. Związane z Nagrodą prace zostały rozpoczęte stosunkowo niedawno, bo na przełomie XX i XXI wieku – jednak od tego czasu opublikowano tysiące artykułów naukowych na ten temat i chemicy, zwłaszcza ci zajmujący się syntezą organiczną, są z tą metodą doskonale obeznani. To w pełni zasłużona Nagroda – skomentował w rozmowie z PAP dr Mateusz Penkala z Instytutu Chemii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

4 października 2022, we wtorek Królewska Szwedzka Akademia Nauk wybrała laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Są to Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger, zajmujący się mechaniką kwantową.

Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki przyznano w tym roku za „eksperymenty ze splątanymi fotonami, ustalenie naruszenia nierówności Bella i pionierską informatykę kwantową”. Każdy z nagrodzonych otrzymał jedną trzecią nagrody wynoszącej 10 milionów koron szwedzkich.

W poniedziałek 3 października 2022 została przyznana pierwsza w 2022 roku Nagroda Nobla. Tydzień noblowski rozpoczęto od ogłoszenia Nobla z dziedziny fizjologii i medycyny. Za swoje naukowe dokonania otrzymał ją pochodzący ze Szwecji Svante Paabo.

- Szwedzki biolog Svante Paabo był głęboko poruszony, aż odjęło mu mowę, ale jest bardzo szczęśliwy - powiedział sekretarz Komitetu Noblowskiego Thomas Perlmann, który poinformował noblistę przez telefon o przyznanej mu nagrodzie. - Zapytał, czy może o tym komuś powiedzieć - i czy może powiedzieć żonie - a ja odparłem, że w porządku. Był niesamowicie podekscytowany - podsumował Perlmann.

Tegorocznego medycznego Nobla trzymał Svante Pääbo, szwedzki biolog, genetyk ewolucyjny. Naukowiec zdołał m.in. odczytać gen spokrewnionego z człowiekiem neandertalczyka z pomocą genetycznych analiz odkrył nieznany wcześniej gatunek hominina. Jak komentuje dla PAP prof. Bogusław Pawłowski z Uniwersytetu Wrocławskiego, ta decyzja była wielkim zaskoczeniem dla środowiska naukowego.

- Absolutnie się jej nie spodziewałem i sądzę, że wielu ma podobne odczucia. To nie jest klasyczna nagroda za odkrycia, które pomogłyby w leczeniu jakichś chorób czy zrozumieniu działających w ludzkim organizmie mechanizmów. W tym względzie jest więc trochę nietypowa. Jednak jako antropolog biologiczny niezmiernie się cieszę i uważam, że decyzja Komisji Noblowskiej jest słuszna. Oby nagradzano więcej badań podstawowych, które, choć nie przekładają się łatwo na praktyczne zastosowania, to generują ogromny postęp wiedzy. Chcemy przecież jak najwięcej dowiedzieć się o człowieku, także o jego historii, a Svante Pääbo otworzył niejako nowe genetyczne okno, przez które możemy więcej dowiedzieć się o naszej ewolucyjnej przeszłości i o naszych najbliższych nieistniejących już krewnych — powiedział PAP prof. Bogusław Pawłowski, kierownik Zakładu Biologii Człowieka Uniwersytetu Wrocławskiego.

Nagrody Nobla w dziedzinach naukowych na ogół dzielą naukowcy, którzy wspólnie lub równolegle przyczynili się do przełomowego odkrycia, lub udoskonalili metodę albo narzędzie służące badaczom. Zgodnie z testamentem fundatora szwedzkiego wynalazcy Alfreda Nobla kluczowym kryterium są korzyści dla ludzkości.

Nagroda Nobla to złoty medal i kaligrafowany dyplom, a także czek na 10 mln koron szwedzkich (920 tys. euro) w każdej z dziedzin.

Nominacje do nagród nie są podawane do publicznej wiadomości, dlatego sami laureaci się ich nie spodziewają. Nagrody przyznawane są od ponad stu lat, a pierwszą Nagrodę Nobla przyznano w 1901 roku. Od 1902 uroczystości odbywają się zawsze 10 grudnia, a nagrody są wręczane laureatom przez króla Szwecji.

Tegoroczne uroczystości wręczenia nagród Nobla odbędą się także 10 grudnia i po raz pierwszy od dwóch lat – bez restrykcji koronawirusowych. Od 2020 roku miały miejsce jedynie skromne ceremonie, przede wszystkim w szwedzkich przedstawicielstwach dyplomatycznych w krajach laureatów. Na razie nie wiadomo, na ile ich charakter imprez na cześć noblistów zostanie dostosowany do sytuacji międzynarodowej.