Rodzaje funkcji językowych w tekście oraz ich cechy. Powtórka wiadomości z języka polskiego. Rozpoznawanie funkcji językowych oraz przykłady

Funkcje języka sprawiają, że wiemy, co dana osoba chciała nam przekazać. Najważniejsze funkcje językowe to:

• Funkcja informatywna – służy przekazywaniu informacji.
• Funkcja ekspresywna – wyraża emocje nadawcy.
• Funkcja impresywna – skupiona jest na odbiorcy, na przykład nakłonieniu go do podjęcia określonego działania.
• Funkcja poetycka – jest charakterystyczna dla stylu artystycznego, służy wywołaniu doznań estetycznych u odbiorcy,
• Funkcja magiczna – występuje zazwyczaj w zaklęciach, przekleństwach czy czarach.
• Funkcja stanowiąca – ma moc zmieniania rzeczywistości.
• Funkcja metajęzykowa – występuje w momencie, gdy przy pomocy języka mówimy o języku.
• Funkcja fatyczna – służąca podtrzymywaniu rozmowy.

Funkcja informatywna występuje wówczas, gdy głównym celem nadawcy jest przekazanie określonych informacji odbiorcy. Liczą się w niej więc fakty, dane, które nie podlegają dyskusji. W jaki sposób rozpoznać funkcję informatywną w tekście? Zwróćmy uwagę, czy dany fragment skupia się właśnie na przekazaniu określonej porcji materiału.

Przykłady funkcji informatywnej:

• 11 listopada obchodzimy w Polsce Narodowy Święto Niepodległości.
• Najpierw stolicą Polski było Gniezno, później Kraków, a obecnie jest nią Warszawa.
• Tandem to rower, na którym mogą jeździć dwie osoby.

Cechy tekstu, w którym dominuje funkcja informatywna:

• Brak kwiecistego i emocjonalnego języka,
• Oszczędność środków językowych,
• Obecność pojęć, terminów, faktów,
• Obecność zdań oznajmujących (zazwyczaj rozbudowanych),
• Język precyzyjny i rzeczowy.

Funkcja ekspresywna nazywana bywa także emotywną. Występuje ona w tekście, gdzie odbiorca skupia się na swoich doznaniach i emocjach. Rzadko bywa tak, że cały tekst opiera się wyłącznie na funkcji ekspresywnej, zazwyczaj występuje ona we fragmentach, gdzie wyrażone są emocje bohatera lub autora tekstu.

Przykład funkcji ekspresywnej:
W żołądku czułem nieprzyjemny ścisk i odrobinę mnie mdliło. To było okropne doświadczenie! Ledwo łapiąc dech, chwyciłem za kierownicę, będąc pewnym, że kolejny już raz nie zdam egzaminu na prawo jazdy.

Cechy tekstu, w którym dominuje funkcja ekspresywna:

• Duża liczba wykrzyknień,
• Obecność słów nacechowanych emocjonalnie i opinii nadawcy,
• Skupienie się na nadawcy, jego emocjach i przeżyciach.

Funkcja impresywna nazywana jest także nakłaniającą. Nazwa ta nie jest bez znaczenia, ponieważ funkcja występuje w tekście wówczas, gdy nadawca chce przekonać do czegoś odbiorcę – zmienić jego poglądy czy przekonać go do określonego działania. Funkcja impresywna bardzo często występuje jednocześnie z funkcją informatywną.

Przykład funkcji impresywnej:
Zróbcie zadanie piąte oraz siódme i przyłóżcie się do tego. Sprawdzian już za dwa tygodnie, a materiału jest naprawdę sporo, weźcie się więc za naukę już teraz.

Cechy tekstu, w którym dominuje funkcja impresywna:

• Obecność zwrotów mających oddziaływać na odbiorcę (czasowników w trybie rozkazującym, np. zróbcie, weźcie, pochylcie się nad),
• Słownictwo wyrażające ocenę (piękny, zachwycający, okropny, obrzydliwy),
• Odwołanie do uczuć odbiorcy.

Funkcja poetycka nazywana jest również estetyczną. Występuje tam, gdzie nie informacja czy komunikat jest najważniejszy, ale forma, w jakiej jest on przekazywany. Obecna zazwyczaj w tekstach literackich, ale także w przysłowiach czy wszędzie tam, gdzie nadawca skupia się na tym, by komunikat przekazany był w niecodziennej formie.

Przykład funkcji poetyckiej:
To w szyby deszcz dzwoni deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki miarowy niezmienny
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno
Jęk szklany płacz szklany a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny
O szyby deszcz dzwoni deszcz dzwoni jesienny (fragment wiersza L. Staffa „Deszcz jesienny”)

Cechy tekstu, w którym dominuje funkcja poetycka:

• Kwiecisty i barwny język,
• Obecność wielu środków stylistycznych (epitety, metafory, porównania),

Funkcja magiczna i funkcja stanowiąca są do siebie podobne. Obie mają za zadanie kreowanie rzeczywistości. Teksty, w których dominuje funkcja magiczna to wszelkiego rodzaju zaklęcia, przekleństwa czy życzenia (np. Abrakadarba). Z kolei teksty, w których występuje funkcja stanowiąca to te zmieniające rzeczywistość (np. Zwalniam Panią z pracy, Od teraz jesteście mężem i żoną).