Ściągać czy nie ściągać? Matura, sprawdzian, kartkówka. Jak z brakami wiedzy radzili sobie uczniowie dawniej, a jakie sposoby mają dziś?

Dlaczego uczniowie ściągają? Jak się okazuje, temat jest bardzo złożony. Nie chodzi bowiem tylko o brak wiedzy w przypadku niezapowiedzianej kartkówki. Ściąganie stało się zwyczajem, szkolną tajemnicą Poliszynela - w Polsce panuje społeczne przyzwolenie na takie praktyki. Choć w ostatnich latach mocno wzrosła świadomość uczniów, że ściąganie to rodzaj oszustwa, niespecjalnie ma to przełożenie na liczbę ściągających.

Tymczasem są kraje, gdzie ściąganie jest nie tylko piętnowane, ale też surowo karane. W Meksyku student przyłapany na ściąganiu musi ponownie zdać wszystkie egzaminy z dwóch semestrów. W Chinach, jeśli ktoś ściągał na egzaminie wstępnym na studia, może do niego przystąpić dopiero za 3 kolejne lata. A to nie wszystko, bo w 2015 roku weszły tam przepisy, według których za ściąganie grożą wysokie grzywny, a nawet kara pozbawienia wolności.

W USA uczniowie szkoły średniej za niesamodzielną pracę zostają zawieszeni w prawach ucznia. Podobne konsekwencje czekają studentów w Wielkiej Brytanii, Niemczech czy Szwecji.

Polska "tradycja ściągania" ma się całkiem dobrze - i pokazują się badania. Te prowadzone przez CBOS w 2015 roku wskazują, że tylko 28 proc. Polaków ostro potępia ściąganie, natomiast aż 58 proc. nie widzi w ściąganiu nic złego.

Pedagog społeczny Konrad Kobierski przyjrzał się tematowi w roku szkolnym 2004/2005. Przepytał ponad 700 łódzkich uczniów. 98 proc. przyznało, że ściąga. Niespełna 2 proc. zaznaczyło, że robi to w sytuacjach wyjątkowych, a 80 proc., że wtedy, gdy ma ku temu okazję. Badania dotyczące ściągania przeprowadzane były w Łodzi również w 2015 roku, podobne ankiety trafiły do tamtejszych uczniów w czasie pandemii, gdy nauka przeniosła się ze szkolnych sal przed monitory komputerów. 66 proc. uczniów szkół średnich przyznało, że korzysta z niedozwolonych pomocy podczas zdalnych testów i sprawdzianów.

Jakie są rodzaje ściągania? Temat całkiem solidnie rozpracowany został choćby w Wikipedii, która wskazuje, że pojęcie ściąganie obejmuje zarówno proces opracowywania, wykonywania ściąg i gotowców, jak i sam akt wykorzystywania w trakcie egzaminu informacji pochodzących z zewnętrznych źródeł. Sposoby pozyskiwania tych ostatnich obejmują:

• współdziałanie najlepiej przygotowanych zdających z pozostałymi zdającymi,
• przepisywanie odpowiedzi dostrzeżonych u pozostałych zdających,
• komunikacja między zdającymi, w formie pisemnej lub innej, służąca przekazywaniu odpowiedzi lub innym celom,
• zajmowanie w sali egzaminacyjnej miejsc ułatwiających wspomnianą komunikację,
• opuszczenie sali egzaminacyjnej pod pozorem potrzeby fizjologicznej,
• zastosowanie telefonów komórkowych oraz komunikacji radiowej.

To nie wszystko, bowiem Wikipedia przytacza też funkcjonujące w gwarze uczniowskiej określenia na różne metody ściągania:

• zrzynanie (przepisywanie),
• „kserowanie" lub „zrzynanie na żywca" (przepisanie całej pracy od kolegi bez żadnych własnych zmian lub uzupełnień),
• podkładanie „pasztetów" (gotowców),
• „zapuszczanie żurawia" (zerkanie na pracę osoby obok).

Co grozi uczniowie przyłapanemu na ściąganiu? Najczęściej nauczyciel odbiera ściągę. Zdarza się, że nauczyciel zabiera pracę, a uczeń jest wypraszany z sali. Bywa i tak, że cała praca ucznia jest przekreślana i wystawiana ocena niedostateczna, bez względu na to, co uczeń na sprawdzianie czy teście napisał.

Jednak, zgodnie z przepisami, za ściąganie uczeń nie powinien otrzymać jedynki. Nauczyciel może postawić ocenę za poziom wiedzy i umiejętności ucznia. Ściąganie natomiast jest tzw. niewłaściwą postawą uczniowską i powinno to znaleźć odzwierciedlenie nie w ocenie z przedmiotu, ale w ocenie zachowania ucznia.

Czy w ciągu kilku dekad w ściąganiu nastąpiły rewolucyjne zmiany? Chociaż uczniów wsparła technika i mają łatwy dostęp do zaawansowanych elektronicznych gadżetów, dziś ściąganie w głównej mierze nadal opiera się na podobnych zasadach, z których korzystali ich rodzice, a nawet... dziadkowie.

"Analogowe" ściągi są bowiem tanie i uniwersalne. Co ważne - wielu uczniów, którzy ściągi pracowicie przygotowuje, na sprawdzianie czy egzaminie wcale nie musi z nich korzystać. Okazuje się bowiem, że pracowicie spisywane drobnym maczkiem wiadomości, pozostają nie tylko na ściądze, ale i w głowie ucznia. Ten efekt przygotowania ściąg chwalą nawet przeciwni spisywaniu na sprawdzianach nauczyciele, którzy często powtarzają uczniom: Róbcie ściągi, ale nie ściągajcie!

30-40 lat temu, jeśli ktoś zamierzał ściągać, musiał się do tego dobrze przygotować. Nie było Internetu, nie było popularnych i dostępnych drukarek. Uczniowie mieli do dyspozycji własne notatki z lekcji i podręczniki. Skuteczna ściąga musiała być niewielka, ale jednocześnie czytelna. W szkołach królowały wieczne pióra - nie było więc łatwo. Karteczka zapisana drobnym maczkiem, schowana w spoconej z emocji dłoni, szybko stawała się nieczytelna.

- Oklejałam taką kartkę przezroczystą taśmą, aby była wodoodporna - wspomina 50-letnia dziś Justyna. Jej młodsza o dekadę koleżanka Iza wspomina, że prawdziwą rewolucję w produkcji domowych ściąg przyniosły długopisy "w gwiazdki": - To było coś! Długopis pisał cieniutko, na jednym, niewielkim arkusiku można było zmieścić dużo więcej notatek. No i te pisane długopisem już się nie rozmazywały.

- Zawsze robiłam ściągi, bo w ten sposób się uczyłam. Obecność ściągi dodawała mi pewności siebie, a zwykle zapisane na niej treści weszły już do głowy w trakcie jej pisania. Mam calutką wielką puszkę swoich ściąg z liceum i ze studiów, którą z dumą prezentuję synom. Starszy syn - dziś licealista nawet kilka razy zrobił sobie ściągę harmonijkową i potwierdził, że "to działa" - zapamiętał wszystko, co na niej napisał - mówi wrocławianka Dorota. I wspomina, że skutecznie ściągały jej koleżanki z liceum, które nosiły mini spódniczki: - Dziewczyny pisały sobie ściągi na udach - tak, by spódnica zakryła treści. One same mogły sobie spódniczkę podciągnąć, żeby ściągać, ale nauczyciel już nie. I nie miał możliwości sprawdzić, czy pod spódniczką nie ma zakazanych treści. Najbardziej bezradni w tej sytuacji byli oczywiście nauczyciele płci męskiej.

- A ja miałam ściągi na maturze. W kamizelce po starszej siostrze miałam naszyte od spodu kieszonki. I do nich powkładałam ściągi. Miałam wąskie harmonijki które były zapisane drobnym druczkiem. Całe wypracowanie miałam napisane z biologii - pamiętam jak dziś: "Ewolucja kręgowców". I trafiłam w temat. ale pisałam z głowy, bo nie sposób było przecież przepisać całego elaboratu z wygniecionej mikrokarteczki - wspomina Urszula, która maturę zdawała w 1996 roku.

- To tak jak ja - temat trafiony, długaśna harmonijka w kieszeni, a wypracowanie samodzielne - dodaje rówieśniczka Urszuli, Małgorzata.

- Ściągi? Oczywiście. Zawsze. Małe karteczki w piórniku, np. w wieczku, od środka. Ruloniki dwustronnie zapisane, zwinięte jak papirus czy Tora - od góry i od dołu. Niektóre długopisy miały przezroczystą obudowę. Tam też się chowało ściągi. Aaa, gotowce były też. Ci, którzy mieli silne nerwy, potrafili podłożyć kartkę z gotowym wypracowaniem. Mnie się to nigdy nie udało. Byłam pewna, że nauczyciel natychmiast zauważy moje nerwowe ruchy, rumieńce, rozbiegane oczy. No i na większe prace klasowe były też ściągi na karteczkach schowane w rękawach - wspomina 40-letnia Marta.

- Oj, rozmaicie to wyglądało. Hardcorowcy ściągali wprost z książek - mieliśmy w liceum takie ławki z półką na jakieś tam swoje rzeczy i oni wprost rozkładali tam książki. Szczytem było, jak pani od języka polskiego zajrzała koledze pod ławkę, ale nie dostrzegła książki. Była przekonana, że chłopak z czegoś korzysta, więc zaczęła rozwarstwiać tę półeczkę, która była złożona z dwóch warstw dykty. Myślała, że ściąga była właśnie tam wsunięta. Koledze się upiekło, książka pozostała niezauważona. Innym razem kolega udawał że ściąga, specjalnie, tak, aby pani go przyuważyła, co się oczywiście stało. Gdy nauczycielka triumfalnie podeszła do "złapanego na ściąganiu", okazało się że leży tam owszem książka, ale … "Seks partnerski" Starowicza - śmieje się Iwona, mama tegorocznego maturzysty.

Nasi rozmówcy wspominają, że w sytuacjach, gdy nauczyciel robił niezapowiedzianą kartkówkę, ściągali z podręczników lub zeszytów położonych w otwartej torbie.

- Ja oprócz tradycyjnych harmonijek - składanych odpowiednio, aby za każdym zagięciem były kolejne zagadnienia - pisałam czasem coś na ręce. Ale na dłoni, wiadomo było ryzykownie, bo łatwe do zdemaskowania, więc np. wzory pisałam na wewnętrznej stronie palców lewej ręki. W razie draki pokazywałam dłoń ze złożonymi palcami, nie było nic widać - nie wpadłam nigdy tym sposobem - wspomina Iwona.

- Ściągi na papierze, wspomniane już harmonijki chowałem w rękaw, a jak się dało to pod pasek zegarka. Schowałem raz tak stopnie wojskowe na PO - facet zauważył coś, ale jak podszedł, to tylko pamiętam, jak mi serce waliło, czy zauważy wsuniętą pod pasek ściągę czy nie. Na szczęście nie zauważył - dodaje Marcin, mąż Iwony.

Dziś ściągi... ściąga się z Internetu. Uczniowie nadal w zdecydowanej większości przygotowują niedozwolone "wspomagacze pamięci", ale zamiast ręcznie przepisywać treści, wyszukują je w sieci i drukują maleńką, ale nadal wyraźną czcionką. Spore wsparcie w tej materii dają przemycane na sprawdzian czy egzamin telefony komórkowe, a nawet smartwatche. Zarówno w telefonie z dostępem do Internetu, jak i w elektronicznym, zawansowanym zegarku biegli w surfowaniu uczniowie szybko wyszukują potrzebne treści.

Pomimo technicznego postępu, uczniowie, którzy przygotowują ściągi, nadal najczęściej wybierają... papierową klasykę. Owszem - mają dziś do dyspozycji dużo lepsze materiały piśmiennicze i papier niż ich rodzice. No i często ręczne notatki ustępują miejsca komputerowym wydrukom, ale... przygotowywanie ściąg to nadal wymagające wysiłku, swoiste rękodzieło.

Wśród uczniów sporą popularność zdobywają też długopisy, których tusz staje się niewidoczny po kilku minutach od sporządzenia notatek, aby dać się odczytać w świetle UV. To zaś emituje żaróweczka umieszczona w tym samym długopisie. O ile błyski światła nauczyciel może dość szybko zauważyć, o tyle od lat nie maleje zainteresowanie długopisami w przezroczystej obudowie.

Pod transparentną rurką uczniowie umieszczają karteczki z notatkami - wzory, symbole, zakodowane podpowiedzi. Ściąga taka, jak zapewniają uczniowie, jest niewidoczna z odległości powyżej kilkudziesięciu centymetrów. I dodają, że trzeba mieć niezłego pecha albo niefachowo przygotowany długopis, aby "wpaść" z takim sposobem ściągania.

- Ściągę odpowiednich rozmiarów można trzymać oczywiście w dłoni, w rękawie, kieszeni. Można też podłożyć ją pod kartę ze sprawdzianem i dyskretnie do niej zerkać. To wymaga oczywiście opanowania. Nerwowe ruchy są tu niewskazane - instruuje pytany o współczesne sposoby ściągania Mateusz, uczeń III klasy liceum.

- Odważni, którzy znają temat pracy, mogą próbować podkładać gotowce. Oczywiście pod warunkiem, że prace piszemy na własnych kartkach, a nauczyciel przed rozpoczęciem pisania nie parafuje nam pustych kartek - dodaje Paweł, rówieśnik Mateusza.

Paulina, która uczy się w pierwszej klasie liceum, mówi, że lubi mieć przy sobie ściągi, ale nie lubi ryzykować.

- Za bardzo się boję wpadki. Ściągi trzymam w paczce chusteczek. Jeśli sytuacja jest sprzyjająca, a nauczyciel nie chodzi po klasie i nie obserwuje uważnie, mogę zerknąć pomiędzy chusteczki. Jesienią jestem często zakatarzona, więc nie wygląda to szczególnie podejrzanie. A jeszcze się nie zdarzyło, żeby nauczyciel interesował się zasmarkanymi chusteczkami - dodaje pierwszoklasistka.

Uczniowie sposobami na skuteczne ściąganie dzielą się również na internetowych forach. Wśród porad od "doświadczonych ściągaczy" jest metoda dla uczniów siedzących w pierwszej ławce:

- Ściąganie z podeszwy buta, to sposób o tyle fajny, że gdy nauczyciel zauważy coś podejrzanego w naszym zachowaniu i każe nam np. wstać czy też sprawdzi kieszenie, to my nie będziemy się raczej tym przejmować, ponieważ nasz cenny papierek będzie zupełnie gdzie indziej. Natomiast szansa, że każe nam pokazać podeszwy, jest znikoma. Wcześniej przygotowaną ściągę zaklejamy (najlepiej przezroczystą taśmą) na podeszwie dowolnego buta - instruuje rówieśników jeden z internautów.

- Gdy nadejdzie pora egzaminu i będziemy siedzieć w ławce, wystarczy założyć jedną nogę na kolano drugiej i lekkim ruchem stopy odsłaniać naszą podeszwę wraz ze ściągą. Sposób ten sprawdza się jeszcze lepiej, gdy siedzimy w pierwszej ławce, tuż przed nauczycielem, którego biurko bezpośrednio styka się z naszą ławką - doradza "ekspert".

Ściąganie na kartkówce zwykle wiąże się z działaniem "ad hoc" - uczniowie ściągają tak, jak pozwalają im na to okoliczności i efekt zaskoczenia. W ruch idą zatem podręczniki i zeszyty z notatkami, podpowiedzi kolegów i spisywanie od sąsiada, z nadzieją, że to, co napisał ma jakiś sens. Ściągi uczniowie szykują na zapowiedziane sprawdziany, testy i egzaminy.

Te najbardziej dopracowane "systemy ściągania", przygotowywanie ukrytych schowków, kieszonek, podwójnych pasków itp. zarezerwowane zwykle są na egzaminy dużego kalibru - jak np. matura. I tu już pojawiają się szczegółowe instrukcje, jak przygotować ściągę ukrywaną w rękawie i chowaną "automatycznie". Tu, poza sama ściągą, która swobodnie chowa się w rękawie, przydaje się marynarka, mocna nitka i zegarek. Nitka przebiega pod ubraniem i w jednym rękawie utrzymuje arkusz ze ściągą, w drugim przywiązywana jest do zegarka.

- To skuteczna metoda, jednak trzeba dobrze odmierzyć długość nitki i poćwiczyć korzystanie ze ściągi. Trzeba to robić dyskretnie i zręcznie. Wystarczy delikatny ruch nadgarstka z zegarkiem, aby ściąga trzymana w drugiej dłoni szybko schowała się w rękawie - opisuje autor jednego z wpisów na forum dla nastolatków.

Rówieśnicy w komentarzach wyrażają jednak wątpliwości - czy czas poświęcony na "trening ze ściągą" nie mógłby zostać wykorzystany - jeśli już nie na lekturę podręcznika, to chociaż na przygotowanie mniej skomplikowanych "pomocy naukowych".

Jak zrobić przezroczystą i niemal niewidzialną dla nauczyciela ściągę? - No, tu już potrzebna będzie laserowa drukarka - objaśnia Miłosz, komputerowy pasjonat, uczeń ósmej klasy. - To, co chcemy mieć na ściądze, drukujemy na laserowej drukarce i z wierzchu, na wydruk przyklejamy przezroczystą taśmę klejącą. Potem tę taśmę moczymy i delikatnie usuwamy rozmoczony papier. Wydruk zostaje na taśmie - mówi nastolatek i dodaje, że takie taśmy uczniowie przyklejają np. na butelce z wodą, czy na linijce.

- Jeśli ktoś zrobi to z pomyślunkiem, to taka ściąga jest bardzo trudna do zauważenia przez nauczyciela. Mnie się już kilka razy udało - chwali się chłopak.

Najbardziej barwne opowieści dzisiejszych 50- i 40-latków, dotyczą ściąg przygotowywanych na egzaminy maturalne i "przygód" związanych z próbą korzystania z takich "pomocy" podczas egzaminów.

- W przygotowanie schowków w odzieży, dodatkowych kieszonek i skrytek były zaangażowane mamy i babcie, które pracowicie przerabiały galowy ubiór abiturienta - mówi Arkadiusz, 55-letni architekt. - System tych odzieżowych schowków był niesamowity - przemyślany, konsultowany z maturzystą. Kieszonki był szyte na miarę ręcznie pisanych ściąg. Chyba, że marynarkę dziedziczył po starszym bracie młodszy - to musiał robić ściągi pod wymiar gotowych kieszonek. Zwykle i tak nie było okazji, aby z tych materiałów korzystać, bo jednak w skupieniu pisało się prace samodzielnie. Jednak taki "uzbrojony" maturzysta czuł się pewniej - dodaje nasz rozmówca.

Matura jeszcze kilka dekad temu była nie tylko wielkim sprawdzianem dla licealistów, ale wręcz szkolno-rodzinnym świętem. Ojcowie często przygotowywali sale gimnastyczne na egzamin - nosili ławki i krzesła, ustawiali je w równe rzędy, a pod dyktando nauczycieli upinali ozdobne kotary i draperie.

Tymczasem matki abiturientów szykowały egzaminowanym - ale i egzaminującym - smakowite kanapki. I w kanapkach również zdarzało się maturzystom znaleźć ukrywane przez bliskich ściągi. Zdarzało się, że "naukowi pomocnicy" ukrywali się w toaletach, aby szybko odświeżyć pamięć maturzyście, który wychodził z sali "za potrzebą".

Dziś egzamin maturalny przebiega inaczej - na ławkach zdających nie ma już maskotek czy kanapek, które mogłyby być "nadziewane" ściągami. Wyjście do toalety jest właściwie niemożliwe, a w razie gorszego samopoczucia maturzysty, na salę wejść może lekarz lub pielęgniarka. Przebiegu egzaminu pilnują członkowie zespołu nadzorującego, którzy bacznie obserwują wyznaczoną grupę zdających.

Czy zatem na maturze 2023 ściągania nie będzie? Jeśli nikt nie zostanie na ściąganiu przyłapany, to opowieści o ściągach i ściąganiu usłyszą zapewne dopiero dzieci lub wnuki obecnych maturzystów.