„Tango” Sławomira Mrożka - streszczenie, bohaterowie, problematyka. Czy nadmierna wolność prowadzi do zniewolenia? Lektura na maturę 2023

Akcja dramatu rozgrywa się w nieokreślonym czasie, w mieszkaniu rodziny Stomilów. Jest to inteligencki dom artysty Stomila i jego żony Eleonory. Mieszka z nimi dorosły syn Artur, a także matka Stomila – Eugenia, jej brat Eugeniusz oraz niespokrewniony ze Stomilami Edek.

W mieszkaniu panuje bałagan, meble stoją w przypadkowych miejscach, a wokół piętrzą się sterty niepotrzebnych, nieużywanych sprzętów. To między innymi dziecięcy wózek, ślubna suknia, stare buty, pusta klatka dla ptaków, katafalk. W kącie leży sterta szmat, a wszystko jest niechlujne, zakurzone.

Wnętrze, w którym rozgrywają się wydarzenia, to idealne tło dla jego mieszkańców. Osób, które funkcjonują wbrew ustalonemu porządkowi, łamią tradycyjne zasady – również te, dotyczące utrzymania porządku.

Cała rzeczywistość, w której żyją Stomilowie, jest całkowicie pozbawiona zasad, praw, wartości. Pokolenie Stomila dokonało przewrotu, a w jego konsekwencji doprowadziło do absolutnej anarchii. Jako że nie istnieją żadne prawa, każdy może robić to, co chce. Co więcej - łamanie zasad jest powodem do dumy.

Artur - syn Stomilów, podejmuje próbę uporządkowania świata, odbudowania wartości. Zamierza się ożenić z Alą i jest zwolennikiem tradycyjnego ślubu. Oburza go niechlujstwo ojca, mierzi moralna swoboda matki (Eleonory), która nie zważając na uczucia męża, sypia „od czasu do czasu” z Edkiem - prymitywnym prostakiem, z którym Stomil grywa w karty.

Usiłowania Artura, aby odbudować tradycyjny świat, kończą się fiaskiem. Młodzieniec, przygotowując ślub zapomina o miłosnym wyznaniu. Ala, która tym samym nie ma potwierdzenia uczuć Artura, wdaje się w relację z Edkiem. Babcia, którą Artur nakłaniał do leżenia na katafalku i myśleniu o wieczności, rzeczywiście umiera. Sam Artur, który chce zabić Edka – ostatecznie ginie z jego rąk.

Dramat kończy się symbolicznym tańcem. Tango obrazuje, że prostactwo, prymitywizm i niska kultura masowa triumfują. Edek ogłasza przejęcie władzy i oczekuje posłuchu.

1. W mieszkaniu Stomilów.
2. Walka Artura z awangardowym sposobem życia rodziców.
3. Decyzja Artura o tradycyjnym ślubie z Alą.
4. Zdrada Ali z Edkiem.
5. Ostateczna przegrana Artura w walce o zasady.
6. Symboliczne tango.

• Ala - 18-letnia kuzynka Artura i jego narzeczona. Ładna i zadbana. Jest wyzwolona i pozbawiona zasad obyczajowych. Ala jest przekonana, że Artur żeni się z nią tylko dla formalności, dlatego zdradza narzeczonego z Edkiem. Zdrada staje się źródłem załamania Artura i jedną z przyczyn jego śmierci.

• Artur - syn Eleonory i Stomila, młody, przystojny, zadbany. Ubiera się elegancko: nosi ciemny garnitur, jasną koszulę i krawat. Ma 25 lat, studiuje trzy fakultety, w tym medycynę i filozofię.

  Artur jest energiczny, zdecydowany Nie jest jednak zdolny do głębokich uczuć, co staje się jedną z przyczyn jego klęski. Bohater „Tanga” bywa porównywany z Szekspirowskim Hamletem i Mickiewiczowskim Konradem. Artur jest buntownikiem, który nie potrafi pogodzić się ze złem świata. Nie akceptuje chaosu i zaniku wartości. Samotnie podejmuje wysiłki, aby naprawić świat. Ma szlachetne zamiary. Chciałby przywrócić należny szacunek Wujkowi i Babci, broni honoru zdradzanego przez matkę Stomila. Działa jednak na oślep, popełnia błędy i ponosi porażki. Wujek, pomimo wysiłków Artura nie zamierza pisać pamiętników, a Babcia broni się przed leżeniem na katafalku i myśleniem o wieczności. Również Stomil nie zamierza rozprawić się z konkurentem.

  Nieskuteczne wysiłki Artura w tej groteskowej rzeczywistości stają się więc parodią starań wielkiego buntownika. Nie zauważa niebezpieczeństwa w dyktatorskiej władzy, która wynika z poczucia własnej wyższości i pogardy dla innych. Nie dostrzega też sprzeczności pomiędzy nikczemnością środków, a wzniosłym celem, którym jest wyprowadzenie świata z chaosu. Ludzie są dla niego jedynie środkiem do celu, traktuje ich instrumentalnie. Artur chce ich zbawiać, uszczęśliwiać wbrew ich woli. Swoim postępowaniem przypomina postać Konrada z III części Dziadów Adama Mickiewicza.

  Miłość do Ali, a potem zazdrość w odpowiedzi na zdradę, wydobył z Artura ludzkie cechy. Stały się jednocześnie przyczyną jego śmierci. Zgodnie z literacką konwencją, samotny buntownik musiał ponieść klęskę.

• Edek – prostak, typowa postać z dramatów Mrożka. Nosi kraciastą koszulę, brudne i pomięte spodnie, jarmarcznie kolorowe skarpetki. Obrazu dopełniają jaskrawe, żółte buty. Wygląd ma potwierdzać cechy Edka – prostactwo, bezmyślność, wulgarność. Edek nie przestrzega żadnych zasad i norm.

  Prymitywny Edek, jako lumpenproletariusz, tępy osiłek, symbolizuje masowe ruchy społeczne XX wieku, totalitaryzm: nazizm i komunizm.

  Postać Edka została tu wprowadzona, by wyjść poza układ rodzinny i wprowadzić związki społeczno-klasowe. Za sprawą Edka, w utworze powstaje znana z „Wesela” opozycja lud - inteligencja, ale zmieniona na miarę współczesności. Nie wiadomo w jaki sposób Edek trafił do domu Stomilów. Jest jednak lubiany, a jego chamstwo Stomilowie odbierają jako prostotę i naturalność.

  Gdy Artur ponosi klęskę, inicjatywę przejmuje właśnie Edek. Realizuje ideę Artura, ale na swój własny sposób: : „on myślał dobrze. (...) Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać” – stwierdza Edek i ma rację. Rodzina podporządkowuje się bez słowa protestu.

• Eleonora - matka Artura, żona Stomila, kochanka Edka. Jest ubrana tandetnie, zaniedbana, jej wygląd ma również świadczyć o absolutnym chaosie norm panującym na świecie, jaki stworzyło jej pokolenie. Matka Artura jest lekkomyślna, nieodpowiedzialna. Większość czasu spędza na grze w karty.

• Eugenia – babcia Artura. Swoim ubraniem manifestuje lekceważenie norm. Nie przyjmuje tradycyjnej roli babci. Również najchętniej gra w karty z Edkiem.

• Eugeniusz - brat babki Eugenii, wuj Artura. Jest zaniedbany, nosi przykurzony żakiet-jaskółkę, białą koszulę z brudnym kołnierzykiem, a do tego szorty w kolorze khaki, szkockie skarpetki. Całości tego osobliwego stroju dopełniają lakierki. Jest niepewny, niezdecydowany. Początkowo wspiera Artura w walce o zasady, ostatecznie jednak ulega Edkowi i w końcowej scenie rusza do tanga.

• Stomil - ojciec Artura. To artysta, ideolog buntu. Jest zaniedbany, zwykle chodzi w rozpiętej piżamie. Ten niechlujny strój podkreśla rozpad jego charakteru i osobowości. Pogardliwie odnosi się do wszelkich ram i norm. W młodości wraz z żoną prowokował skandalicznym zachowaniem, odrzucał wszelkie rygory i normy, burzył konwencje.

  Jest przedstawicielem pokolenia, które odrzuciło zasady i sprowadziło anarchię. Stomil żyje wspomnieniami, a zajmuje się artystycznymi eksperymentami. Nie rozumie rozterek Artura. Z intelektualisty i eksperymentatora zmienił się w bezwolnego, zdradzanego męża.

Przewodnim tematem utworu jest bunt głównego bohatera – Artura. Artur buntuje się przeciwko światu, jaki wykreowali jego rodzice: Stomil i Eleonora. Ich pokolenie, w imię szeroko rozumianej wolności obaliło dawny porządek, porzuciło zasady moralne i obyczajowe. Stworzyło zaś świat oparty na anarchii. Jest nieuporządkowany, pozbawiony wartości, którymi można by się kierować. Dom Stomilów, to miniwersja tego świata – bałagan, chaos, brak zasad i norm.

Artur sprzeciwia się tej sytuacji, dąży do przywrócenia porządku i usiłuje nakłonić bliskich do przestrzegania dawnych zasad. Punktem zwrotnym i symbolicznym powrotem do tradycji ma być klasyczny ślub Artura z Alą.

Artur ponosi jednak klęskę. Spotyka się z oporem przeciwko zmianom, a także sam popełnia błąd, który wywołuje lawinę zdarzeń. W ich konsekwencji główny bohater umiera z rąk prymitywnego lokatora Edka. Edek, przejmuje władzę, a rodzina bezwolnie zgadza się na jego warunki.

Brak wartości, anarchia, bezmyślne zafascynowanie prymitywną siłą prowadzą do upadku starego świata ze wszystkimi jego tradycjami. Na jego miejscu powstaje natomiast świat nowy, oparty jednak na terrorze, zastraszeniu i przemocy.

• Tematyka społeczno-obyczajowa - w dramacie Mrożka pojawia się obraz społeczeństwa, które odeszło od zasad obyczajowych i norm moralnych. Jednostka, która nie godzi się na taki stan rzeczy nie odnajduje się w świecie i nie ma w nim dla niej miejsca. Jednocześnie jej działanie jest skazane na porażkę.
• Tematyka polityczna – „Tango” Mrożka jest ostrzeżeniem przed totalitaryzmem - władzą opartą na sile i przemocy. Kiedy Artur ponosi klęskę, inicjatywę przejmuje Edek, który w miejsce ideologii Artura wprowadza brutalną siłę: „on myślał dobrze” - mówi o Arturze Edek: - „Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać (...). Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze (...). Tylko posłuch musi być”. Mrożek pokazuje, w jaki sposób przejmuje się władzę, dokonuje zamachu stanu, usuwa ludzi niewygodnych. Wskazuje, do czego prowadzi brak zgody i solidarności. W zderzeniu z brutalną siłą, której symbolem jest Edek, rodzina Stomila ponosi klęskę.
• Miejsce i rola sztuki w życiu człowieka - nowatorstwo i eksperymenty w sztuce nie znajdują zrozumienia. Próby oryginalnego, nietuzinkowego spojrzenia są ośmieszane i dyskredytowane. Oceniane są jako bezwartościowe, niepotrzebne.
• Tematyka moralna – w „Tangu” odnajdujemy wyraźną przestrogę przed działaniami, które prowadzą do upadku norm moralnych, zasad społecznych i wartości wyższych.

Źródłem komizmu w „Tangu” Sławomira Mrożka jest deformacja świata i bohaterów. Polega ona na wyolbrzymieniu i przejaskrawieniu ich cech. Mrożek w groteskowy sposób ukazał bezwład i jednoczesny rozkład mieszczańskiej rodziny inteligentów.

W rodzinie Stomilów, tradycyjne role bohaterów zostały odwrócone. Starsze pokolenia są zbuntowane, żyją wbrew ustalonym zasadom. Potrzebę przywrócenia „starego porządku” widzi natomiast przedstawiciel pokolenia najmłodszego. I to on bezskutecznie próbuje uporządkować rodzinny chaos. Swoistym absurdem jest też fakt, że zbyt szeroko pojmowana wolność prowadzi właśnie do zniewolenia bohaterów.

Sławomir Mrożek w swej twórczości chętnie odwołuje się do tradycji dramatu polskiego i europejskiego, a przede wszystkim do autorów takich jak: S. I. Witkiewicz, W. Gombrowicz, S. Beckett, E. Ionesco. Wyraźnie wskazuje na to wykorzystanie groteski, a także przedstawienie roli i miejsca jednostki we współczesnym świecie.

• z buntem przeciwko zastanej rzeczywistości mieliśmy już do czynienia np. w „Kordianie” Juliusza Słowackiego,
• motyw „inteligenta” i „chama”, a także taniec, pojawiły się w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego,
• rodzina mieszczańska, którą możemy zestawić kontrastowo z rodziną Stomila, ukazana była w „Moralności pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej,
• problem dyktatury prostaków, a także schyłek cywilizacji europejskiej poruszany był w „Szewcach” Witkacego,
• motyw poszukiwania formy znajdziemy w „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza.