Wcześniejsze emerytury dla nauczycieli w 2023 roku. Znamy terminy i zasady. Którzy nauczyciele mogą skorzystają ze świadczenia?

19 maja 2023 roku pojawił się projekt regulujący kwestię powrotu tzw. wcześniejszych emerytur nauczycielskich, poza tym szczegóły dotyczące tego, które roczniki i na jakich zasadach mogłyby skorzystać ze świadczenia padły na spotkaniu związków zawodowych z MEiN. Miało ono miejsce 26 kwietnia 2023 roku. Warto podkreślić, że majowy projekt nie jest projektem rządowym, ale poselskim.

Oprócz rozmów na temat powrotu wcześniejszych emerytur prowadzonych przez MEiN i związki zawodowe pojawił się projekt ustawy o zmianie ustawy Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw. W dokumencie zostały przedstawione szczegóły dotyczące powrotu wcześniejszych emerytur nauczycielskich.

Zgodnie z projektem świadczenie mogliby otrzymać:

• od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;
• od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r. a przed dniem 1 września 1969 r.;
• od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.

Nauczyciele będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli spełniają trzy poniższe warunki:

• rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku;
• mają okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego;
• nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek.

Sporo osób zastanawia się też, ile będzie wynosiła wcześniejsza emerytura nauczycielska. Kwestia ta została ujęta w projekcie poselskim. Zgodnie z nim podstawę obliczenia emerytury, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem:

• waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata tej emerytury;
• zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173–175 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
• kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wysokość tej emerytury ma być ustalana zgodnie z przepisami art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

26 kwietnia odbyło się spotkanie na temat emerytur stażowych. Minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek i wiceminister Dariusz Piontkowski rozmawiali z przedstawicielami związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. ZNP domagało się przywrócenia wszystkim nauczycielom prawa przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeśli mają 30-letni staż pracy, w tym 20 lat pracy przy tablicy, bez względu na datę zawarcia stosunku pracy.

– Powrót do uprawnienia emerytury nauczycielskiej dla tych, którzy ją utracili (...), jest absolutnie potrzebny – stwierdził po zakończonym spotkaniu szef MEiN.

Szef resortu zapowiedział rozpoczęcie prac nad przepisami. Mają objąć nauczycieli, którzy zostali zatrudnieni przed 1 stycznia 1999 roku.

– Rozpoczynamy teraz prace nad (...) konkretnymi przepisami w ustawie, które będziemy następnie przedstawiać panu premierowi Mateuszowi Morawieckiemu i Radzie Ministrów po to, żeby ustalić ostateczne warunki przechodzenia na emeryturę nauczycielską, bo tych warunków dzisiaj nie ustaliliśmy – poinformował Czarnek.

Wiceminister Dariusz Piontkowski dodał, że związki zawodowe popierają postulat MEiN, aby ustawa zakładająca przywrócenie świadczenia nauczycielskiego została uchwalona jeszcze w tej kadencji i aby zaczęła obowiązywać od września 2024 roku.

Wciąż nie jest pewne jeszcze, na jakich zasadach miałyby być przywrócone wcześniejsze emerytury. ZNP postulowało, by możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę przysługiwała wszystkim nauczycielom bez względu na datę zawarcia stosunku pracy, a wysokość wcześniejszego świadczenia emerytalnego według związku zawodowego powinna być obliczana na podstawie starych zasad.

Jednak po spotkaniu 26 kwietnia resort edukacji przedstawił wstępne założenia wcześniejszej emerytury dla nauczycieli, które mają być poddane dalszej dyskusji. Jak podaje ZNP brzmią one następująco:

• posiadanie okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć,
• rozpoczęcie wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.
• naliczenie świadczenia emerytalnego na nowych zasadach,
• możliwość podjęcia pracy w jednostkach systemu oświaty na część etatu za zgodą kuratora oświaty,
• uchylenie nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych.

O powrót wcześniejszych emerytur dla nauczycieli zabiegają także przedstawiciele oświatowej „Solidarności”. Po spotkaniu z ministerstwem w marcu (22.03.23) związek zawodowy stwierdził, że „rozmowy na te tematy [wcześniejsze emerytury, warunki pracy nauczyciela i system wynagrodzeń – przyp. red.] są odwlekane”. „Solidarność”, podobnie jak ZNP, chciałaby, żeby wcześniejsze emerytury obowiązywały ogół nauczycieli, a nauczyciel po przejściu na emeryturę miałby możliwość pracowania w oświacie.

Nieco inne warunki przedstawiono w poselskim projekcie dotyczącym m.in. powrotu wcześniejszych emerytur nauczycielskich (więcej informacji wyżej w części: Projekt poselski dotyczący wcześniejszych emerytur dla nauczycieli).

Od kiedy obowiązywać mają wcześniejsze emerytury? Najprawdopodobniej od września 2024 roku. Wcześniej pojawiały się głosy, by wcześniejsze emerytury dla nauczycieli zostały wprowadzone jak najszybciej. Oświatowa „S” zaznaczała, że zmiany powinny wejść w życie od 1 września 2023 roku.

Taki scenariusz nie jest jednak prawdopodobny. Minister edukacji ocenił, że prawo do wcześniejszej emerytury nie zostanie przywrócone w roku szkolnym 2023/2024, bo wówczas w szkołach będzie jeszcze wystarczająca liczba uczniów.

Przemysław Czarnek na początku stycznia zaznaczył z kolei, że wcześniejsze emerytury są potrzebne w związku z niżem demograficznym, który będziemy mogli zaobserwować w placówkach od roku szkolnego 2024/2025. Szef resortu mówił wówczas, że projekt „nie jest potrzebny już teraz”. Według niego zmiany miałyby stopniowo wchodzić w życie od 2024 roku. Można więc przypuszczać, że wcześniejsze emerytury powrócą od 1 września 2024.

Dla wielu nauczycieli kluczową kwestią jest pytanie: dla kogo będą wcześniejsze emerytury? Padają propozycje z różnych stron.

Związki zawodowe chcą jednak, by przywrócenie art. 88 Karty Nauczyciela dokonało się „na starych zasadach”. Jeśli faktycznie tak by się stało nauczyciel, chcąc przejść na wcześniejszą emeryturę, musiałby spełnić następujące warunki:

• mieć 30-letni okres zatrudnienia, w tym minimum 20 lat pracować w oświacie;
• w przypadku szkół, placówek, zakładów specjalnych, okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich wymagany byłby 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.

Jak poinformowało ZNP w komunikacie, podczas spotkania 26 kwietnia 2023 w MEiN zaproponowano, że wcześniejsze emerytury miałyby dotyczyć osób zatrudnionych przed 1 stycznia 1999 roku. Termin, od którego poszczególne roczniki nauczycieli będą mogły przejść na emeryturę nauczycielską (informacje przekazane przez ZNP):

• 1 września 2023 r. – urodzeni przed 1 września 1963 r.
• 1 września 2024 r. – urodzeni po 1 sierpnia 1963 r. a przed 1 września 1966 r.
• 1 września 2025 r. – urodzeni po 1 sierpnia 1966 r. a przed 1 września 1969 r.
• 1 września 2026 r. – urodzeni po 31 sierpnia 1969 r.

MEiN dodało, że ze świadczenia mogłoby skorzystać ponad 80 tys. nauczycieli. Informacja ta padła także w projekcie poselskim z 19 maja.

Całkowita szacunkowa liczba nauczycieli, którzy spełniają warunki określone projektowanymi przepisami wyniesie ok. 80,6 tys. osób (w latach 2024-2033) – można przeczytać w dokumencie.

Jak wcześniejsze emerytury miałyby być wyliczane? Przemysław Czarnek informował o tym, że prowadził na ten temat rozmowy z prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Przedstawiciele ZUS, MRiPS oraz Ministerstwa Finansów również uczestniczyli w spotkaniu, które odbyło się 26 kwietnia. Z kolei w projekcie poselskim zostały przedstawione konkretne informacje dotyczące sposobu wyliczania wcześniejszy emerytur nauczycielskich.

Warto przypomnieć, że rozmowy na temat przywrócenia art. 88 Karty Nauczyciela, a więc prawa do wcześniejszych emerytur, prowadzone są już od dłuższego czasu. Podejmowane były m.in. w 2021 roku. Szef oświatowej „Solidarności” informował wówczas, że jest zgoda ze strony ministerstwa na przywrócenie wcześniejszych emerytur, a mogliby z niego skorzystać nauczyciele, którzy zostali zatrudnieni do 1999 roku. W 2022 roku dalej toczyły się rozmowy na ten temat, związki zawodowe postulowały powrót świadczenia, nie udało się jednak wprowadzić zmian.

Co działo się w sprawie wcześniejszych emerytur w 2023? Oto ważne kwestie i plany na przestrzeni poszczególnych miesięcy:

Maj 2023: Pojawił się projekt poselski regulujący kwestię powrotu do wcześniejszych emerytur.

Kwiecień 2023: w pierwszej połowie kwietnia odbyło się spotkanie związków zawodowych i MEiN. Resort edukacji kontynuował rozmowy na temat edukacji włączającej i bezpieczeństwa w szkole, związkowcy zwracają uwagę na to, że są ważniejsze tematy m.in. podwyżki dla nauczycieli i wcześniejsze emerytury. Przemysław Czarnek w odpowiedzi na apel ZNP zaznaczył, że „wszystko jest gotowe. […] Zapraszamy [na rozmowy – przyp. red.] po świętach”. Dariusz Piontkowski zapowiedział, że kolejne rozmowy odbędą się pod koniec kwietnia. Tak też się stało. 26 kwietnia padły propozycje ze strony MEiN dotyczące wcześniejszych emerytur.

Marzec 2023: 22 marca odbyło się spotkanie nauczycielskich związków zawodowych z MEiN. Tematem było odbiurokratyzowanie szkół i ocena pracy nauczyciela. Związkowcy podkreślili, że chcą rozmawiać o innych kwestiach (pensje nauczycieli i wcześniejsze emerytury) i wyraziły dezaprobatę, że ministerstwo nie podaje szczegółów dotyczących tych tematów.

Przemysław Czarnek pod koniec marca poinformował, że „projekt przywracający wcześniejsze emerytury nauczycielskie jest na końcowym etapie”.

Luty 2023: 1 lutego odbyło się spotkanie związków zawodowych i MEiN. Rozmawiano na nim o szczegółach dotyczących wcześniejszych emerytur dla nauczycieli. Nie padły jednak informacje: które roczniki mogłyby skorzystać ze świadczenia i kiedy ono mogłoby wejść w życie. Jeszcze przed spotkaniem Przemysław Czarnek zaznaczył, że prawo odebrane nauczycielom w 2009 roku musi powrócić i toczą się rozmowy na temat wyliczania nauczycielskiej wcześniejszej emerytury z prezes ZUS, prof. Gertrudą Uścińską.

Styczeń 2023: Przemysław Czarnek zapowiedział powrót wcześniejszych emerytur. „Chcemy dać nauczycielom spokój na kolejne lata”, mówił wówczas, zaznaczając, że przywrócenie tego świadczenia pokrywałoby się z niżem demograficznym, dzięki czemu nauczyciele nie straciliby pracy, a zyskaliby możliwość przejścia na emeryturę.

Na wcześniejszą emeryturę mogą iść m.in. policjanci, strażacy czy górnicy. Taki przywilej zyskują profesje, w których szybsze zakończenie kariery zawodowej jest konieczne w związku z wykonywaniem ciężkiej pracy lub z uwagi na to, że wykonywanie danego zawodu przez osobę starszą mogłoby być zagrożeniem dla innych ludzi.

Prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej określono wraz z wprowadzeniem Karty Nauczyciela w 1982 roku. Motywem do wprowadzenia takiego rozwiązania mógł być wyż demograficzny osób wchodzących na rynek pracy.

Nauczyciele zostali pozbawieni wcześniejszych emerytur teoretycznie w 1998 roku, kiedy to Sejm przyjął nową ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do tego świadczenia zachowały wówczas osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku (spełniające konkretne warunki).

W 2005 roku Sejm przedłużył możliwość przechodzenia nauczycieli na wcześniejszą emeryturę (bez względu na wiek) do końca 2007 roku, a następnie w 2007 roku ponownie przedłużył tę możliwość do końca 2008 roku, jednocześnie odrzucając wniosek o kolejne przedłużenie (do 2011 roku).

Faktyczne prawo do wcześniejszych emerytur nauczyciele stracili więc w 2009 roku. Od tego momentu środowiska nauczycielskie co jakiś czas zwracają uwagę na potrzebę przywrócenia art. 88 Karty Nauczyciela. Jako argumenty „za” podają m.in. niejasne i nagłe odebranie przysługującego nauczycielom prawa do wcześniejszych emerytur, wypalenie zawodowe wśród nauczycieli, a także wysoki wskaźnik starszych nauczycieli, pracujących w oświacie.

Czy nauczyciele doczekają się wcześniejszych emerytur? A jeśli tak, jak wielu pedagogów będzie miało szansę skorzystać z takiej możliwości i ile będzie wynosić takie świadczenie? Na szczegóły trzeba poczekać do momentu, gdy pojawi się projekt rozporządzenia.

Źródła:

• PAP;
• Karta Nauczyciela, art. 88 [Warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę];
• M. Sewastianowicz, „Będą wcześniejsze emerytury – projekt pojawi się w maju” [w:] prawo.pl;
• znp.edu.pl;
• solidarnosc.org.pl;
• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw.