„Paszenog, jątrew, zełwa” – tak mówili o sobie nasi przodkowie i to wcale nie złośliwie. To po prostu staropolskie nazwy rodzinnych więzi

Język jest elementem odzwierciedlającym struktury społeczne i relacje rodzinne, zachowuje pamięć o nich i ich istotności, nawet jeśli one same zmieniły się lub ustąpiły miejsca innym układom. W staropolskiej kulturze familijna sieć kontaktów miała istotne znaczenie, co przekładało się na bogactwo unikalnych terminów, nazywających stopnie pokrewieństwa i nie mniej ważnych powinowactw.

Geneza staropolskich nazw powinowactw sięga czasów prasłowiańskich, a ich pochodzenie często odwołuje się do tradycji i wierzeń przodków. Na przykład „stryj” oznaczał starszego brata ojca i wywodził się z terminu oznaczającego opiekuna rodziny.

Nazewnictwo rodzinne ulegało też wpływowi innych kultur i języków, szczególnie łacińskiego, niemieckiego i ruskiego, co wprowadzało nowe terminy oraz modyfikowało istniejące nazwy. Przykładowo „świekra” pochodzi ze staro-cerkiewno-słowiańskiego i odnosi się do osoby, która wprowadza nową członkinię do rodziny. Jest to zatem dzisiejsza teściowa.

Nazwy powinowactw ewoluowały wraz z przemianami społecznymi i kulturowymi. Od średniowiecza po czasy nowożytne, nazwy te zmieniały się, a ich znaczenie dostosowywało się do nowych realiów. Chociaż wiele z nich wyszło z użycia, mogłyby się okazać i dziś bardzo użyteczne, takie jak choćby „pociot”, który oznacza dalekiego krewnego lub przyjaciela rodziny.

Powinowactwo to pojęcie odnoszące się do relacji rodzinnych powstałych z małżeństwa, a nie z krwi. Obejmuje więzi pomiędzy małżonkami oraz ich rodzinami. Okazuje się, że wchodząc w związek małżeński nie tylko zyskujemy teściów i szwagrów, ale cały pakiet powinowatych. Kto dla kogo jest kim w powiększonej rodzinie?

Dla żony:

• matka męża: świekra
• ojciec męża: świekier
• siostra męża: zełwa
• mąż siostry męża: zełwin
• brat męża: dziewierz
• żona brat męża: jątrew.

Dla męża:

• matka żony: teściowa
• ojciec żony: teść
• siostra żony: świeść
• mąż siostry żony: paszenog
• brat żony: szurzy
• żona brata żony: szurzyna.

Dla rodziców:
mąż córki: zięć
żona syna: snecha
matka zięcia: swatka
ojciec zięcia: swat
matka snechy: współteściowa
ojciec snechy: współteść.

Dla rodzeństwa:
żona brata: bratowa
mąż siostry: swak.

Język nieustannie się zmienia. Jedne słowa odchodzą, przychodzą nowe – rozbłyskują i gasną lub zmienia się ich znaczenie. Nierzadko możemy zaobserwować też nieoczekiwany powrót dawno strupieszałych wyrazów do współczesnego języka. Czasem w nieco innym wydźwięku, jak np. „ziomek” przyswojony przez młodzieżową subkulturę, a czasem w pełnej swej krasie jak np.„zagwozdka” (kwestia do rozwikłania).

Staropolskie nazwy powinowactw są interesującym świadectwem dawnych czasów, przypominają o bogactwie języka i kultury naszych przodków, ale znajomość tych terminów, choć archaicznych, może i dziś wzbogacić nasze rodzinne życie. Czyż od razu nie poczujemy się ze sobą bliżej, kiedy powiemy „idę na kawę z szurzyną”? Zanim jednak wprowadzisz tę nomenklaturę w życie, upewnij się, tak na wszelki wypadek, że nikt nie poczuje się obrażony...

Powiedz nam, co o tym myślisz i zostaw komentarz.
Szanujemy każde zdanie i zachęcamy do dyskusji. Pamiętaj tylko, żeby nikogo nie obrażać!

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Strefę Edukacji codziennie.
Obserwuj StrefaEdukacji.pl!