Człowiek wobec cierpienia i śmierci. Omów zagadnienie na podstawie „Dżumy” Alberta Camusa. Odpowiedź do jawnego pytania na maturę 2024

Egzamin ustny z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądał tak, jak ten ubiegłoroczny (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on z następujących części:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Tak przebiega ustna matura z polskiego krok po kroku:

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Łączny czas trwania egzaminu to 30 minut. Maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać na egzaminie ustnym z języka polskiego, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Warto zapoznać się z listą jawnych pytań na egzamin 2024:

Wśród z nich znalazły się trzy zagadnienia dotyczące „Dżumy”. Jedno z nich brzmi: „Człowiek wobec cierpienia i śmierci. Omów zagadnienie na podstawie »Dżumy« Alberta Camusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Sprawdź przykładową odpowiedź.

Wstęp: W życiu człowieka szczęście nieustannie przeplata się ze smutkiem. Nie da się uciec od trudnych rzeczywistości, takich jak zło, cierpienie czy śmierć. Warto jednak przyjąć wobec bolesnych, a niekiedy tragicznych doświadczeń właściwą postawę.

Teza: Człowiek może przyjąć różne postawy wobec cierpienia i śmierci: zaakceptować je, wiedząc, że jest to element życia ludzkiego, pogrążyć się w smutku i rozpaczy lub zaangażować się i próbować zmniejszyć cierpienie innych ludzi.

Odwołanie do „Dżumy” Alberta Camusa: Ostatnią ze wspomnianych postaw widzimy u głównego bohatera „Dżumy” – doktora Bernarda Rieuxa. Lekarz w obliczu epidemii, która coraz bardziej rozprzestrzenia się w mieście ma do wyboru: zdecydowanie się na osobiste szczęście, podjęcie ucieczki z miasta i spotkanie z ciężko chorą żoną lub pozostanie w Oranie i niesienie pomocy ludziom cierpiącym na dżumę. Lekarz wypełnia swoje powołanie zawodowe, a tym samym wyrzeka się własnego dobra na rzecz dobra ogółu.

Nie rozumie, dlaczego ludzie muszą tak cierpieć, wie także, że nie jest w stanie ich uratować, a jedynie ulżyć im w bólu. Wobec tak wielkiego cierpienia i ogromu śmierci wybiera jednak postawę aktywną, a nie bierną – zaczyna działać, organizuje służby sanitarne i niestrudzenie niesie pomoc medyczną. Nie boi się też, że zostanie zarażony chorobą. Bohater akceptuje tę trudną rzeczywistość i stawia jej czoła. Dzięki takiej postawie udaje się uratować niektórych ludzi chorych na dżumę.

Nieco inną postawę widzimy u Raymonda Ramberta – dziennikarza, który przybył do Oranu. Bohater ten nie akceptuje cierpienia związanego z dżumą, uważa, że nie jest to jego sprawa, chce uciec z miasta i powrócić do swojej narzeczonej. Nie potrafi zaakceptować tego, że warto zmierzyć się ze złem i śmiercią, zaangażować się dla dobra innych. Z biegiem czasu Rambert zaczyna jednak rozumieć, że nie warto uciekać od epidemii (która w powieści paraboli oznacza także zło i cierpienie), ale lepiej jest zaangażować się, pomóc innym, nawet kosztem własnego szczęścia. Zaczyna czuć się częścią miasta, a tym samym nie pogrąża się w smutku, rozpaczy czy próbie ucieczki – pomaga innym, akceptuje zastaną rzeczywistość.

W powieści Camusa możemy także zauważyć jeszcze inne postawy wobec cierpienia i śmierci: upatrywanie w trudnych doświadczeniach innych ludzi własnych korzyści (Cottard, który dzięki epidemii nie trafia do więzienia) czy traktowania cierpienia jako kary zesłanej przez Boga (tak początkowo uważa ojciec Paneloux, później jednak przechodzi przemianę i zaczyna angażować się w pomoc chorym).

Odwołanie do wybranego kontekstu: Różne postawy wobec cierpienia i śmierci przyjmuje także podmiot liryczny w Trenach Jana Kochanowskiego. Osoba mówiąca, którą utożsamia się z autorem, mówi o swoim wielkim bólu, początkowo nie umie pogodzić się ze śmiercią dziecka – widzimy to szczególne w Trenie I, gdzie podmiot liryczny opowiada o ogromnym smutku, który go ogarnął. Jest to osoba rozbita wewnętrznie, pozbawiona wszelkiego sensu życia.

Pogrążenie się w rozpaczy widzimy także w Trenie VII, w którym to ojciec wspomina ubrania i rzeczy zmarłej Urszulki. To, co po niej pozostało, przypomina podmiotowi lirycznemu, że jego dziecka nie ma już na tym świecie, co sprawia, że jeszcze bardziej pogrąża się w bólu po stracie córki. Z kolei w Trenie VIII ojciec porównuje dom radosny (gdy Urszulka była jeszcze na tym świecie) z domem smutnym (po śmierci dziecka). Z tych utworów obraz ojca jawi nam się jako tego, który nie jest sobie w stanie poradzić ze śmiercią córki, a tym samym z ogromem cierpienia, które go spotkało.

W kolejnych utworach zaliczanych do tego cyklu widzimy podmiot liryczny jako osobę, która próbuje znaleźć odpowiedzi na pytania, dotyczące sensu cierpienia i śmierci, a także zaczyna wątpić w dotychczasowe wartości m.in. w wiarę w Boga (np. w Trenie X). Pocieszenie przychodzi dopiero w ostatnim utworze, w którym poeta spotyka się ze swoją matką.

Trzyma ona Urszulkę na rękach i tłumaczy swojemu synowi, że bunt w takiej sytuacji jest bezsensowny, ponieważ nie da się zmienić tego, co już się wydarzyło. Dopiero w tym momencie podmiot liryczny godzi się ze swoim losem – przeszedł przez różne etapy żałoby, by ostatecznie zaakceptować to, że śmierć (nawet ta niezrozumiała, jak śmierć dziecka) jest częścią życia człowieka i dopiero gdy pogodzimy się z takim stanem rzeczy, możemy dalej żyć.

Inne przykładowe konteksty:

• Biblia – Księga Hioba;
• „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanna Krall;
• „Inny świat” Gustaw Herling-Grudziński.

Podsumowanie: Śmierć i cierpienie to dwa nieodłączne aspekty życia ludzkiego, z którymi w pewnym momencie będzie musiał się zmierzyć każdy z nas. Warto więc przyjąć wobec tych rzeczywistości odpowiednią postawę. Tragiczne doświadczenia (np. śmierć dziecka czy epidemia) doprowadzają ludzi do skrajnych zachowań. Przeżywanie bólu i smutku jest czymś naturalnym, warto jednak pamiętać, by po czasie żałoby wrócić do życia, a także w obliczu ogólnego cierpienia zaangażować się aktywnie w pomoc innym ludziom.