„Górą Edek” Marka Nowakowskiego. O czym mówi opowiadanie? Opracowanie lektury obowiązkowej na maturze

• Gatunek: mały realizm
• Geneza utworu: jedno z opowiadań Marka Nowakowskiego, ze zbioru „Prawo Prerii” wydanego w 1999 roku, traktowanego jako krytyczne literackie podsumowanie pierwszych dziesięciu lat Polski postkomunistycznej.
• Czas i miejsce akcji: opisane w opowiadaniu wydarzenie rozgrywa się na zakorkowanej ulicy w centrum miasta, w pobliżu licznych punktów handlowych.
• Tematyka: konflikt dwóch kierowców, pokazywanie bezczelności i chamskiego zachowania głównego bohatera na przykładzie prozaicznego wydarzenia z codziennego życia.

Narrator rozpoczyna opowiadanie od opisu sytuacji drogowej, którą miał okazję obserwować. Wszystko działo się na ruchliwej i zatłoczonej ulicy, a bohaterami wydarzenia, byli kierowcy samochodów: małego Fiata oraz Forda.

Narrator obserwuje moment, kiedy zwalania się jedno z miejsc do zaparkowania i mały Fiat próbuje je zająć. Kierowca niezbyt udolnie próbuje wymanewrować Fiatem tak, aby zmieścić się na właśnie zwolnionym miejscu, przez co odsłania wystarczająco duże przestrzeni, aby inny samochód mógł mu w tym przeszkodzić. Kierowca lśniącego Forda nie zważając uwagi, na oczywiste pierwszeństwo małego Fiata, próbuje przejąć wolne miejsce. Obaj kierowcy blokowali przejazd ulicą, co powodowało frustracje innych uczestników ruchu. Kierowcy trąbili klaksonami, tak i kierowca Fiata, próbujący klaksonem wywalczyć swoją rację.

W końcu kierowca malucha rezygnuje, pozwalając kierowcy Forda zająć miejsce parkingowe. Jednocześnie chce, aby sprawiedliwości stało się zadość. Właściciel Fiata – wątły, szczupły młody chłopak jednak nie jest w stanie w żaden sposób wytłumaczyć drugiemu mężczyźnie, jak się okazuje, rosłemu, dojrzałemu z dużą pewnością siebie, tego, co zaszło. Kierowca Forda wykorzystuje swoją przewagę. W efekcie grozi, a w końcu lekceważy kierowcę malucha i kieruje się do sklepów.

Konfrontacja między bohaterami jest krótka i pokazuje dominację jednego nad drugim, zdobytą poczuciem wyższości przez tytułowego Edka.

• Kierowca Forda – tytułowy Edek, którego imię nie pada w utworze, ale jest mu przypisane przez autora już w tytule. Jest to odniesienie (metafora) do bohatera innego utworu, mianowicie „Tanga” Sławomira Mrożka (przypominamy, że utwór został wykorzystany na maturze próbnej z języka polskiego we wrześniu 2022). Edek, bohater stworzony przez Mrożka, był chamem i prostakiem.

  Kierowca to dobrze zbudowany mężczyzna. Nosi skórzaną kurtkę i jest właścicielem dużego, lśniącego samochodu, marki Ford. Jego zachowania pozwalają określić go jako bezczelnego, chamskiego, pyszałkowatego człowieka, który uważa się za lepszego od innych na podstawie tego, co posiada. Postawa mężczyzny sugeruje, że jest to osoba bezwzględna, dążąca bez skrupułów do swojej wygody i celu.

• Kierowca Fiata – młody, szczupły chłopak w okularach. Prawdopodobnie student, który jest oburzony zachowaniem kierowcy Forda, jednak szybko wycofuje się przytłoczony arogancką postawą mężczyzny, jego siłą i pewnością siebie oraz groźbami, które rzucił w stronę młodego kierowcy.

Bohaterowie w tym krótkim, liczącym mniej niż 500 słów opowiadaniu, nie są szczegółowo opisani. Autor nie skupia się na ich poglądach, myślach, sytuacji społecznej, zawodowej czy rodzinnej, a nawet na ich wyglądzie. Otrzymujemy szczątkowe informacje i wizerunek bohaterów wewnętrzny, jak i zewnętrzny budujemy jedynie na podstawie tego, jak bohaterowie zachowywali się podczas opisywanego zdarzenia.

Maturzyści powinni pamiętać, że w puli pytań jawnych na maturę ustną 2023 znajdują się takie, które wymagają znajomości lektury. Oto one:

1. Znaczenie tytułu i jego rola w odczytaniu sensu utworu. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania „Górą Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
2. Hiperbolizacja i jej znaczenie w kompozycji i budowaniu sensu utworu. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania „Górą Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
3. Metafora jako sposób ukazania rzeczywistości. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania „Górą Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Nowakowski wykorzystuje prostą, codzienną sytuację i wykorzystuje również łatwy, codzienny język, co pozwala na refleksję nad istotą przekazu, bez zbędnych ozdobników, drugiego dna, analizowania wyszukanych literackich zabiegów.

Opowiadanie jest krytycznym obrazem podziału w polskim społeczeństwie i braku kultury osobistej niektórych obywateli, który był według autora opowiadania, Marka Nowakowskiego, mocno widoczny po transformacji w 1989 roku. Główny bohater opowiadania „Górą Edek” to typowy dorobkiewicz lat 90. Jeździ drogim autem, nosi modną skórzaną czarną kurtkę. Uważa, że jego pozycja materialna gwarantuje mu wyższość nad innymi. Swoje poglądy popiera siłą, dzięki temu udaje mu się uzyskać to, czego chce.

Autor uwypukla chamstwo i prymitywizm jednego z bohaterów, pokazując te cechy jako tragiczne, smutne, ale też komiczne jednocześnie. Podobnie jak w wykreowanym przez Mrożka świecie. Szczególnie w Tangu, którego bohaterem jest Edek.

• Motyw siły
• Motyw moralności
• Motyw człowieczeństwa