Mikołaj Kopernik. Nie tylko „wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię”. Oto historia niezwykłego astronoma

Jeśli chcielibyśmy zrobić sobie podróż śladami Mikołaja Kopernika, naszym pierwszym przystankiem musiałby być Toruń. To właśnie tutaj, 19 lutego 1473 roku urodziło się czwarte dziecko kupca Mikołaja i Barbary. Najprawdopodobniej Kopernik przyszedł na świat przy ówczesnej ul. św. Anny (później ul. Kopernika 15 lub 17). Potem jednak rodzina przeprowadziła się do kamienicy przy Rynku Staromiejskim 36.

Na temat wczesnej edukacji astronoma nie wiemy zbyt wiele. Niektórzy historycy twierdzą, że pobierał nauki we Włocławku. Inni, że uczęszczał do szkoły parafialnej przy kościele św. Janów w Toruniu. Po śmierci ojca rodziną zaopiekował się brat matki Łukasz Watzenrode. Dzięki jego staraniom młody Mikołaj mógł rozpocząć studia i rozwijać swój potencjał.

Można by rzec, że Mikołaj Kopernik był wiecznym (a przynajmniej długoletnim) studentem. Zaczęło się od studiów w Krakowie, które ukończył w 1495 roku. Już na pierwszych studiach przyjął niższe święcenia duchowne, nie był jednak księdzem, jak uważają niektórzy. Dzięki protekcji wuja studiował nauki prawnicze na Uniwersytecie w Bolonii, a później medycynę na Uniwersytecie w Padwie. Poprzez starania Łukasza Watzenrodego (biskupa warmińskirgo) Kopernik stał się członkiem kapituły warmińskiej.

Kolejny przystanek na naszej drodze szlakiem Mikołaja Kopernika to Lidzbark Warmiński. To właśnie tam astronom towarzyszył wujowi jako jego sekretarz i lekarz, a także uczestniczył w życiu politycznym i dyplomatycznym, jeżdżąc m.in. do Malborka, Torunia czy Elbląga. W wolnych chwilach (a najpewniej nie było ich zbyt wiele) tłumaczył teksty literackie, a także sporządzał mapy Prus i Warmii.

Prawdopodobne jest, że między Kopernikiem a jego wujem doszło do konfliktu. Ten drugi chciał bowiem, by jego siostrzeniec otrzymał po nim biskupstwo, on jednak nie się nie zgodził i wybrał karierę naukową. Konflikt ten miał doprowadzić do tego, że Mikołaj Kopernik opuścił Lidzbark Warmiński i udał się do Fromborka.

To właśnie we Fromborku – małym mieście położonym nad Zalewem Wiślanym wybitny astronom spędził wiele lat swojego życia. Mikołaj Kopernik, będąc członkiem kapituły, czyli kolegium duchownych i prałatów, pełnił wiele innych funkcji: był m.in. urzędnikiem, kanclerzem i wizytatorem. Często jednak opuszczał Frombork, wyjeżdżając do Olsztyna, gdzie znajdowała się siedziba kapituły. W czasie wojny polsko-krzyżackiej prowadził negocjacje z Albrechtem Hohenzollernem. Bronił także zamków warmińskich w czasie tejże wojny, gdy wielu członków kapituły postanowiło opuścić Warmię.

Kopernika, angażującego się w ówczesne sprawy polityczne dotykały także różnego rodzaju konflikty. Wkrótce biskupem został Jan Dantyszek, który nie żył w przyjaźni z Aleksandrem Sculteti (bliskim przyjacielem Kopernika). Dantyszek oskarżył Scultetiego o herezję i doprowadził do jego wygnania. Mikołaj Kopernik, który (jak twierdzą biografowie) czuł się osamotniony, ponieważ jedynie on wykazywał zainteresowanie astronomią, po tym wydarzeniu miał poczuć się jeszcze bardziej wyobcowany.

Astronomiczne prace Mikołaja Kopernika trwały długie lata. Jego efektem był na początku „Mały komentarz”, w którym przedstawił pierwsze założenia teorii heliocentrycznej. Z kolei „O obrotach sfer niebieskich” (De revolutionibus orbium coelestium). Wydanie tego tekstu wcale nie było takie proste.

W jakimś sensie przyczynił się do tego Jan Dantyszek, który, choć nie był do końca przychylny Kopernikowi, to po cichu wierzył w jego teorię. To właśnie on wysłał do Wittenbergi wiadomość dotyczącą tez heliocentrycznych. Dzięki biskupowi o Koperniku dowiedział się Jerzyk Retyk, profesor matematyki. Przybył on do Fromborka i został uczniem Mikołaja Kopernika.

Już wówczas sześćdziesięcioletni astronom, który wciąż nie opublikował swojej teorii drukiem i dwudziestopięcioletni ambitny uczeń – to połączenie okazało się idealne. I kto wie, możliwe, że gdyby nie Retyk, który doprowadził do druku dzieła Kopernika, jeszcze przez długie lata ta teoria nie ujrzałaby światła dziennego. Mówi się o tym, że Jerzy Retyk był jedną z najważniejszych osób w życiu Mikołaja Kopernika: prowadził razem z nim obserwacje astronomiczne i wciąż wspierał wydawanie kolejnych ksiądz De revolutionibus.

Ostatnia księga ukazała się tuż przed śmiercią Kopernika, podobno astronom nie był już nawet w stanie jej przeczytać. Co ciekawe, sam Kopernik chciał, by jego tekst nosił nazwę De revolutionibus. Jednak Andreas Osiadner, który odpowiadał za druk, zdecydował się na nazwę De revolutionibus orbium coelestium. Dodał także adnotację, że przedstawiona w dziele teoria jest tylko hipotezą. Chciał w ten sposób uchronić się przed zastrzeżeniami ze strony Kościoła Katolickiego, który wówczas głęboko wierzył, że zgodnie z bożym porządkiem stworzenia świat to Ziemia jest w centrum świata.

Biografowie wciąż spierają się nad wieloma kwestiami, dotyczącymi życia i śmierci astronoma. Trwa spór dotyczący tego, czy Mikołaj Kopernik był Polakiem, czy Niemcem. Mało wiadomo także na temat jego życia prywatnego.

Mikołaj Kopernik zmarł ok. 21 maja 1543 roku we Fromborku. Dziś mówi się o nim, że był człowiekiem, który wstrzymał słońce i ruszył Ziemię. Astronomia była dla niego źródłem zachwytu, co wyraził w słowach: „Nic piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko, co piękne”.