Człowiek średniowieczny wobec życia i śmierci. Omów zagadnienie na podstawie „Legendy o św. Aleksym”. Odpowiedź do pytania jawnego

Matura ustna z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądała tak, jak ubiegłoroczny egzamin (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on więc z następujących zadań:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak wygląda przebieg matury ustnej z polskiego 2024? Możemy wyróżnić poszczególne części:

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Łączny czas trwania egzaminu to 30 minut. Maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Przed maturą warto przeczytać listę jawnych pytań na egzamin 2024:

W powyższym tekście na bieżąco zamieszczamy opracowania poszczególnych pytań jawnych. Jedno z nich brzmi: „Człowiek średniowieczny wobec życia i śmierci. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów »Legendy o św. Aleksym«. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Oto przykładowa odpowiedź.

Wstęp: Średniowiecze to epoka, która słynie z rozwoju religijności. Dla ludzi wówczas najważniejsze były wartości duchowe, a uniwersalizm tej epoki, polegający na tym, że podstawą kultury całej wspólnoty europejskiej były religia chrześcijańska i znajomość języka Kościoła (łaciny), sprawiał, że wszyscy wyznawali podobne wartości. Jedną z nich bez wątpienia było pokładanie nadziei w życiu wiecznym i traktowanie ziemskiej drogi jedynie jako środka do osiągnięcia celu, jakim było zbawienia.

Teza: W związku z dużą śmiertelnością, która wówczas panowała, a także z uwagi na wspomniane już wartości, śmierć była dla ówczesnych ludzi czymś naturalnym, traktowano ją jako okazję do spotkania z Bogiem, a życie – zgodnie ze starotestamentalną Księgą Koheleta – jako marność, która i tak szybko przeminie.

Odwołanie do „Legendy o św. Aleksym”: Taką postawę widzimy u bohatera anonimowego utworu „Legenda o św. Aleksym”. Utwór ten ma charakter moralizatorski i ukazuje wzorzec świętego ascety, a więc człowieka, który wyrzeka się dóbr materialnych i postanawia żyć w ubóstwie, chcąc dzięki temu osiągnąć świętość.

Aleksy dobrowolnie rezygnuje z wartości, które dla przeciętnego człowieka są źródłem szczęścia. Chociaż pochodzi z bardzo bogatej rodziny, nie zamierza korzystać z dóbr materialnych. Po ślubie oznajmia swojej małżonce, że zamierza prowadzić ubogie życie, zachęca ją też do zachowania czystości i skromnej postawy. Rezygnuje więc także z życia małżeńskiego.

Bohater tego utworu nie patrzy na takie aspekty, które w oczach świata uznawane są za wartość, a więc bogactwo, przyjemności czy sława. Widzimy to we fragmencie, kiedy Aleksy już jako żebrak leżał w zimny dzień nieopodal jednego z kościołów. Matka Boska zlitowała się nad im i zstąpiwszy z obrazu, nakazała klucznikowi wpuścić biedaka do środka. Kiedy ludzie z tamtych okolic usłyszeli tę historię, zrozumieli, że ten człowiek jest świętym. Aleksy nie chciał jednak sławy i rozgłosu, postanowił więc oddalić się z tego miejsca.

Życie samo w sobie nie było dla Aleksego wartością, nie dbał on o przyjemności czy wygodę. Widzimy to szczególnie we fragmentach, gdzie opisywane jest szesnaście lat, które bohater spędził jako żebrak pod swoim domem. Nikt go nie rozpoznał, wylewano na niego pomyje. Musiał też znosić chłód i głód.

Istotnym elementem opisanym w utworze była śmierć świętego. Towarzyszyły jej nadprzyrodzone zjawiska: w całym mieście biły dzwony, ciało zmarłego pięknie pachniało, a osoby, które go dotykały, były uzdrawiane z chorób. Nikt też nie mógł wyjąć z ręki zmarłego listu, który ten napisał jeszcze przed śmiercią. Udało się to dopiero jego żonie. W liście Aleksy ujawnił swoją tożsamość.
Utwór ten pokazuje, że dla człowieka średniowiecznego, życie jest marnością. Wpisuje się to więc w motyw vanitas (łac. marność) zaczerpnięty z Księgi Koheleta, który był szczególnie popularny w epoce baroku (warto tu wspomnieć kontekstowo chociażby sonety Mikołaja Sępa Szarzyńskiego).

Śmierć dla św. Aleksego staje się z kolei bramą do życia wiecznego, nie jest więc – tak jak to zazwyczaj postrzega się w czasach obecnych – smutnym zakończeniem drogi, ale początkiem nowej, która (jak wierzą chrześcijanie) będzie trwała wiecznie.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Śmierć była dla ludzi średniowiecza bardziej naturalna niż dla ludzi żyjących współcześnie, z kolei życie – w związku z licznymi epidemiami, np. dżumy i cholery, które nawiedzały Europę i bardzo szybko się rozprzestrzeniały – było kruche i niepewne. Ówcześni ludzie starali się więc na różne sposoby godzić z takim stanem rzeczy.

Pomagała im w tym także literatura, m.in. utwór „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, w której uczony prosi Boga, by mógł zobaczyć śmierć, taką, jaką ona jest naprawdę. Ukazuje mu się więc kobieta szkaradna, łysa, chuda, z chustą na głowie i o żółtej twarzy. Spersonifikowana postać nie miała nosa ani warg, a z oczu płynęła jej krew.

Przerażony Polikarp pada na ziemię, z kolei Śmierć przedstawia mu ważną prawdę dla ludzi średniowiecza: mówi, że o nikim nie zapomina, wszystkich traktuje równo niezależnie od tego, czy są to biedacy, czy bogaci. Nie patrzy na płeć, stan i wiek. W pewnym sensie jest więc sprawiedliwa, bo przychodzi po każdego. Wiążę się z tym popularny w średniowieczu motyw danse macabre (taniec śmierci), gdzie śmierć przedstawiana zazwyczaj jako szkielet włączała do swojego korowodu wszystkich (dzieci, biskupów, biedaków itd.), nie patrząc na okoliczności czy majątek.

Pomóc w pogodzeniu się z takim stanem rzeczy mogła celowość i wiara w to, że po tym krótkim życiu na ziemi, czeka nas nagroda w niebie.

Inne przykładowe konteksty:

• „Pieśń o Rolandzie”;
• Średniowieczne malarstwo z motywem danse macabre.

Podsumowanie: Średniowieczny człowiek wobec życia i śmierci przyjmował postawę pokorną. Wiedział, że nie ma wpływu na czynniki od niego niezależne, takie jak choroby czy inne trudności. Pamiętał o tej ważnej – i chyba dziś dość zapomnianej prawdzie – że śmierć przyjdzie po każdego, nie trzeba więc gromadzić bogactw czy zdobywać uznania, bo i tak w perspektywie wieczności na nic one się zdadzą.