Przemoc rówieśnicza w szkole. Jakie kroki powinni podjąć rodzice? Co zrobić, gdy szkoła nie radzi sobie z powszechnym bullyingiem?

Przemoc rówieśnicza to zjawisko, w którym jedno dziecko lub grupa dzieci wykorzystuje swoje wpływy (np. ze względu na siłę fizyczną, status, wiek, pozycję społeczną wśród innych uczniów), aby szkodzić innemu dziecku.

– Nie ma wątpliwości, że bullying wpływa negatywnie na zdrowie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Konsekwencje przemocy są tak poważne, że specjaliści podkreślają, że bullying stał się problemem zdrowia publicznego. Badania prowadzone na Uniwersytecie Almería przyniosły zatrważające wnioski – pokazały, że bullying i samobójstwo, do którego dochodzi w jego wyniku, jest trzecią najczęstszą przyczyną śmierci wśród młodych ludzi w wieku od 15 do 29 lat – opowiada o bullyingu Karolina Tuchalska-Siermińska.

Formy tej przemocy są różnorodne, obejmują zarówno agresję słowną, jak i fizyczną, a także coraz bardziej powszechną cyberprzemoc. Może to być m.in.:

• werbalne wyzywanie i obrażanie (przezwiska, wyśmiewanie się, upokarzanie wyglądu, osiągnięć, pasji, rodziny, zachowań itd.),
• wykluczanie i izolowanie (ignorowanie, namawianie innych do zerwania relacji z dzieckiem, wykluczanie z akcji klasowych, zabaw, gier sportowych, celowe wprowadzanie w błąd, zostawianie samemu);
• fizyczne ataki i bicie (popychanie, szarpanie, przewracanie, rzucanie w dziecko, ochlapywanie, unieruchamianie, przytrzymywanie, bicie);
• przywłaszczanie rzeczy i niszczenie (niszczenie pracy domowej, zabieranie części garderoby, śniadania, chowanie przedmiotów przed dzieckiem);
• cyberprzemoc i ataki w świecie wirtualnym (publikowanie wizerunku dziecka w mediach społecznościowych, ośmieszanie, hejt w komentarzach, rozsiewanie nieprawdziwych informacji, banowanie z grup, portali, gier);
• przemoc o charakterze seksualnym (sexting, zmuszanie innych do obnażania się itp.).

Kluczowym elementem jest zapewnienie wsparcia emocjonalnego dziecku oraz poczucia bezpieczeństwa. Jeśli dziecko doświadcza przemocy i nie uzyskuje wsparcia od dorosłych, może zniechęcić się do wyjawiania swoich trudności w przyszłości.

W rozmowie z dzieckiem warto podkreślić wyraźnie, że nie jest winne sytuacji, która ma miejsce i że osoby stosujące wobec niego przemoc nie mają prawa tego robić. W trakcie podejmowania dowolnego rodzaju interwencji bardzo ważne jest, aby dziecko wiedziało, co robimy w jego sprawie, kto i z jakiego powodu dowie się o jego sytuacji; dzięki temu możemy zwiększyć jego poczucie kontroli nad tym, co się dzieje i sprawić, że poczuje się bezpiecznie – czytamy na stronie telefonu zaufania dla rodziców i nauczycieli.

Należy docenić dziecko za szczerość i przyjście z trudnym tematem, odwagę do szukania pomocy, aby wiedziało, że zrobiło słusznie. Ponadto trzeba zapewnić je, że jest się po jego stronie, a zachowania krzywdzących go uczniów są jednoznacznie złe.

Dobrze jest doradzić dziecku, jak powinno zachowywać się w trudnych sytuacjach w szkole (wezwać pomoc, pójść do pedagoga lub wychowawcy, a także zadzwonić do rodziców), a przede wszystkim jak najszybciej skontaktować się ze szkołą.

Rodzic powinien niezwłocznie po rozmowie z dzieckiem i pierwszych sygnałach o przemocy umówić się na rozmowę z wychowawcą klasy, a także pedagogiem.

Jeżeli akty przemocy nie są łatwe do udowodnienia, a także nie znamy uczniów, którzy stosują agresję w szkole, to nauczyciele powinni szczególną uwagą otoczyć dziecko pokrzywdzone.

Obserwować to, jak i z kim spędza przerwy. Uczeń, który jest nękany, powinien także odbyć konsultacje ze szkolnym psychologiem lub ze specjalistą w poradni pedagogiczno-psychologicznej, aby dorośli lepiej zrozumieli formy nękania, jakich doświadcza, a sam uczeń poradził sobie z konsekwencjami emocjonalnymi.

Kiedy natomiast wiadomo, kim są uczniowie-sprawcy, szkoła powinna przeprowadzić rozmowy z rodzicami i z dziećmi, a także wypracowanie planu wychowawczego, który ułatwi zrozumienie motywów uczniów nękających i ich zniwelowanie we współpracy z rodzicami. Jeżeli przemoc jest efektem trwającego między uczniami konfliktu, warto rozważyć mediacje rówieśnicze.

Ponadto warto przeprowadzić warsztaty grupowe oraz spotkania edukacyjne dla wszystkich uczniów i rodziców. Również ankieta anonimowa wśród uczniów na remat przemocy w szkole może być narzędziem, które wiele uświadomi dorosłym i pomoże im zająć się kwestiami, które przeoczyli.

Są to rozwiązania, które w rozmowach z wychowawcą czy dyrekcją może zaproponować rodzic.

W przypadku braku skutecznych działań ze strony szkoły rodzice mogą zgłosić się wnioskiem o dokonanie oceny działań szkoły w sprawie dziecka do odpowiedniego dla danej placówki oddziału Kuratorium Oświaty. Dodatkowo istnieje możliwość zgłoszenia agresji w szkole na policję lub do Rzecznika Praw Dziecka.

Według raportu z 2023 roku Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę pt. „Diagnoza przemocy wobec dzieci”, aż 66 proc. badanych nastolatków odpowiedziało, że najczęściej doświadczają przemocy ze strony rówieśników. Jednocześnie badania pokazały, że w ciągu 10 lat zmniejszyła się przemoc wobec dzieci ze strony dorosłych, ale zwiększyła się właśnie przemoc rówieśnicza.

Najbardziej znaczące zmiany w rozpowszechnieniu przemocy wobec dzieci i nastolatków w ostatnich latach wskazują na spadki, ale też wzrosty.

Wzrósł odsetek osób, które doświadczyły ze strony rówieśników przemocy fizycznej (z 41 proc. w 2013 r. do 48 proc. w 2023 r.) i przemocy psychicznej (odpowiednio, z 28 proc. do 43 proc.), a spadł odsetek osób, które doświadczyły przemocy fizycznej ze strony bliskich dorosłych (odpowiednio, z 33 proc. do 24 proc.) – czytamy w raporcie.

Walka z przemocą rówieśniczą to wspólny wysiłek rodziców i szkół, aby zapewnić dzieciom bezpieczne i zdrowe środowisko do nauki i rozwoju. Rozpoznanie różnych form nękania oraz odpowiednie działania wobec nich są kluczowe w ochronie naszych dzieci przed skutkami przemocy rówieśniczej.