Spis treści
Matura ustna z języka polskiego 2024. Na jakich zasadach?
Egzamin w formie ustnej w 2024 odbędzie się na takich samych zasadach, jak w ubiegłym roku. Zmieniła się tylko lista pytań jawnych. Zgodnie z harmonogramem matury ustne zostaną przeprowadzone w terminie od 11 do 25 maja. Jak będzie wyglądał egzamin z języka polskiego?
Poniżej zamieszczamy przebieg matury:
- Zdający losuje zestaw egzaminacyjny składający się z dwóch zadań. Jedno z nich dotyczy lektury obowiązkowej (pytanie jawne) drugie innych tekstów kultury, zdający omawia je na podstawie tekstu np. ikonograficznego, literackiego czy językowego (pytanie niejawne).
- Na przygotowanie się do odpowiedzi uczeń ma 15 minut. W tym czasie może stworzyć notatki i przypomnieć sobie najważniejsze zagadnienia, które będzie chciał omówić w trakcie swojej wypowiedzi.
- Na podstawie przygotowanych materiałów uczeń przez około 10 minut wygłasza wypowiedź monologową.
- Na koniec zdający odpowiada na pytania egzaminatorów. Na tę część egzaminu przewidziano około 5 minut.
Wciąż nowością na maturze są pytania jawne. Ostatecznie liczba zagadnień wynosi 110. Podobnie było w roku ubiegłym. Sprawdź pełną listę pytań jawnych:
Wśród nich znalazły się dwa pytania, dotyczące „Antygony” Sofoklesa. Drugie z nich brzmi: „Jak literatura antyczna przedstawia tragizm ludzkiego losu? Omów zagadnienie na podstawie »Antygony« Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Poniżej znajduje się przykładowa odpowiedź.
Jak literatura antyczna przedstawia tragizm ludzkiego losu? Omów zagadnienie na podstawie „Antygony” Sofoklesa
Wstęp: Człowiek chce wierzyć, że jest panem swojego losu i ma wpływ na własne życie. Są jednak sytuacje, gdy w bolesny sposób przekonuje się, że w rzeczywistości tak nie jest, a jego życiem rządzi przeznaczenie czy inna siła wyższa. W starożytności wierzono, że losy człowieka determinowane są przez fatum, czyli nieodwracalną wolę bogów.
Teza: W utworach antycznych często podejmowano także temat tragizmu ludzkiego losu. Polega on na tym, że człowiek, choć pozornie podejmuje niezależne decyzje, jest w rzeczywistości podporządkowany fatum. Jakąkolwiek drogę wybierze, to i tak czeka go nieszczęście.
Argumentacja z „Antygony” Sofoklesa: Bohaterką tragiczną, która odznacza się miłością względem bliskich i chęcią spełnienia woli boskiej jest Antygona. Jej bracia (Eteokles i Polinejkes) giną w bratobójczej walce, przy czym ten drugi jako osoba, która zaatakowała swoją ojczyznę – Teby. Król Kreon, chcąc być dobrym władcą, zakazuje zorganizowania Polinejkesowi pochówka i ogłasza, że osoba, która zdecyduje się to zrobić, zostanie skazana na śmierć.
Antygona znajduje się więc w sytuacji tragicznej. Powinna spełnić prawa boskie i pochować zmarłego brata, by jego dusza nie błąkała się po świecie, nie mogąc trafić do Hadesu? Czy może raczej nie przeciwstawiać się władcy, być mu posłuszną, ale mieć świadomość, że nie wypełniła ostatniego obowiązku względem brata?
W starożytnych tragediach greckich bohater lub bohaterka stawali w obliczu konfliktu tragicznego. W przypadku Antygony takich konfliktem było pytanie, czy pochować Polinejkesa mimo zakazu króla, czy też nie. Każda z dwóch opcji jest dla bohaterki tak samo zła. W momencie, gdy zdecydowała się na zorganizowanie pochówka bratu, została skazana na śmierć, nie zdążyła doczekać wyroku ułaskawienia, bo popełniła samobójstwo w celi.
Jeśli zaś zdecydowałaby się nie pochować Polinejkesa, cały czas męczyłyby ją wyrzuty sumienia, że nie spełniła swojego obowiązku. Tragizm losu Antygony polega więc na tym, że nieważne, jaką drogę wybierze, jaką decyzję podejmie, to i tak czeka ją nieszczęście. Wszystko przez fatum i klątwę rzuconą niegdyś na jej dziadka – Lajosa. W świecie starożytnym nie ma bowiem ucieczki przed przeznaczeniem.
Widać to także na przykładzie Kreona – wujka Antygony i władcy Teb. On również staje przed konfliktem tragicznym. Nie wie, czy kierować się emocjami wobec zmarłego Polinejkesa (był on przecież siostrzeńcem władcy Teb) i prawami boskimi czy raczej pokazać się jako dobry władca i przestrzec innych poddanych przed zdradą. Tak jak w przypadku Antygony, tak i w przypadku Kreona, każda jego decyzja kończyłaby się tragicznie.
Władca Teb wybierając drugą opcję, doprowadza do śmierci trzech osób: Antygony, swojego syna Hajmona i swojej żony Eurydyki. Jeśli zaś Kreon pozwoliłby na pochowanie Polinejkesa, żyłby z przeświadczeniem, że jest złym, niesprawiedliwym władcą i traktuje ulgowo swoją rodzinę. Zarówno Kreon, jak i Antygona stają więc w sytuacji bez wyjścia, czegokolwiek, by nie zrobili i tak spotka ich nieszczęście. Właśnie na tym polega tragizm ich losu.
Odwołanie do wybranego kontekstu: Bohaterek tragicznym jest także Edyp – syn Lajosa i Jokasty. Poznajemy go w momencie, gdy jest już władcą, a na Teby spadają kolejne plagi. Wówczas wyrocznia ogłasza, że dopóki żyje zabójca dawnego króla (Lajosa), miasto wciąż będzie trawione przez choroby i nieszczęścia. Tytułowy bohater tragedii „Król Edyp” postanawia dowiedzieć się prawdy.
Okazuje się, że wyrocznia przepowiedziała Lajosowi, że syn go zabije i poślubi własną matkę. Chcąc uciec od przeznaczenia, ówczesny władca Teb postanowił więc porzucić chłopca w górach. Miał to zrobić pasterz, ten jednak postanowił oddać niemowlę królowi i królowej Koryntu (Polybos i Meropa). Edyp wychowywał się więc w przeświadczeniu, że to właśnie oni są jego rodzicami. Pewnego dnia udał się do wyroczni, która przepowiedziała mu to samo, co niegdyś Lajosowi: miał zabić ojca i poślubić własną matkę.
Edyp uciekł, więc przed przeznaczeniem, nie mając świadomości, że w ten sposób zbliża się do niego. Opuścił Korynt, w czasie podróży wdał się w bójkę z pewnym mężczyzną i zabił go (był to jego ojciec, Lajos). Rozwiązał też zagadkę Sfinksa, dzięki czemu mógł poślubić królową Jokastę i zostać władcą Teb. Tak też się stało. Z całą tą historią możemy zapoznać się też w „Mitologii”, a dokładnie w micie o rodzie Labdakidów.
Tragizm w historii Edypa polega na tym, że im bardziej ucieka on przed swoim przeznaczeniem, tym bardziej się ono wypełnia. Los bohatera jest z góry skazany na porażkę. Edyp chce być dobrym człowiekiem i władcą, nie ma jednak wpływu na to, co go spotyka, przeznaczenie musi zostać wypełnione.
Jako widzowie lub czytelnicy tej tragedii moglibyśmy się zastanawiać, co by było, gdyby Polybos i Meropa powiedzieli Edypowi, że nie jest jego rodzonym dzieckiem. Jak potoczyłyby się losy bohatera, gdyby Lajos i Jokasta zdecydowali się go wychować, a nie porzucić? Zgodnie z wierzeniami starożytnymi i koncepcją tragizmu ludzkiego losu, odpowiedź na to pytanie jest jedna: tak czy inaczej, przeznaczenie musiałoby się wypełnić. Tragizm losu Edypa pokazuje, że pomimo niezależnych decyzji bohatera (ucieczka z Koryntu, rozwiązanie zagadki Sfinksa itd.), nie udaje mu się uciec przed fatum.
Inne przykładowe konteksty:
- „Mitologia” Jana Parandowskiego – mit o Syzyfie;
- „Mitologia” Jana Parandowskiego – mit o rodzie Labdakidów.
Podsumowanie: Człowiek tylko pozornie decyduje o własnym życiu, a w rzeczywistości jest ono podporządkowane sile wyższej – fatum. Nieważne, jaką drogę wybierze bohater, i tak czeka go nieszczęście. Staje w obliczu konfliktu tragicznego, a jego losy zawsze skończą się tragicznie.