Kreacje kobiece w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa. Odpowiedź do pytania jawnego na maturę ustną

Ustny egzamin maturalny z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądał tak, jak ten ubiegłoroczny (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on więc z:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak przebiega matura ustna z polskiego 2024?

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Łączny czas trwania egzaminu to 30 minut. Maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać na egzaminie ustnym z języka polskiego, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Dobrym pomysłem przed maturą jest zapoznanie się z listą jawnych pytań na egzamin 2024:

Trzecie pytanie dotyczące „Lalki” Bolesława Prusa brzmi: „Kreacje kobiece w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie »Lalki« Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.”. Zamieszczamy przykładową odpowiedź na to pytanie.

Wstęp: Kobiety w literaturze odgrywają bardzo ważne role – są pracowniczkami, matkami, kochankami, żonami. Ich losy często tragiczne i uwikłane w prawidła ówczesnego świata pokazują czytelnikom prawdę o rzeczywistości określonych czasów.

Teza: Kreacje kobiece w literaturze niekiedy służą pokazaniu ważnego problemu społecznego, np. począwszy od epoki pozytywizmu – kwestii emancypacji kobiet.

Odwołanie do „Lalki” Bolesława Prusa: W „Lalce” Bolesława Prusa widzimy wiele kreacji kobiecych. Na pierwszy plan wysuwa się oczywiście postać Izabeli Łęckiej. Na jej przykładzie autor pokazał szerszy problem społeczny, a mianowicie jak trudno jest dostosować się młodym arystokratkom do zmieniającego się świata. Izabela to typowa salonowa „lalka”. Czas upływa jej na rozmyślaniu o swoim ubiorze, flircie i wizytach w teatrze. Łęcka jako kobieta ma jedynie stanowić ozdobę salonów. Nie potrafi (i nie chce) pracować, nie ma szczególnych umiejętności oprócz haftowania czy tańca. Jej całe życie skupione jest wokół różnych rozrywek. Nie patrzy racjonalnie na kwestię finansów.

Dla Izabeli Łęckiej ważne jest jej arystokratyczne pochodzenie, właśnie dlatego od samego początku nie traktuje Stanisława Wokulskiego jako osoby, która mogłaby starać się o jej rękę. Nieistotne są też dla niej sprawy ważne dla społeczeństwa czy narodu (np. w pozytywizmie kwestie pracy u podstaw, pracy organicznej czy emancypacji kobiet). Uczestniczy co prawda w kweście wielkotygodniowej, ale powodowane jest to raczej chęcią pokazania się przed innymi ludźmi. Nie bez znaczenia są tu też rozmyślania Izabeli na temat tego, w co się ubierze na kwestowanie.

W „Lalce” Bolesława Prusa ukazane są również inne kreacje kobiet. Postacią, którą można na zasadzie kontrastu zestawić z Izabelą Łęcką, jest z pewnością Helena Stawska – osoba skromna i wdzięczna, która dzięki Wokulskiemu zyskuje pracę w jego sklepie, a tym samym możliwość utrzymania siebie i swojej córki. Z kolei Marianna – pochodząca z niższych sfer kobieta – dzięki życzliwości głównego bohatera „Lalki” zostaje szwaczką i może w godny sposób na siebie zarabiać.

Bolesław Prus w „Lalce” przedstawił przekrój postaci kobiecych, poruszając jednocześnie temat emancypacji kobiet. Wszystkie bohaterki są bowiem zależne od mężczyzn – Izabela od swojego ojca, a w perspektywie także od przyszłego męża (kiedy odrzuca wszystkich swoich konkurentów, musi zdecydować się na pójście do zakonu), Helena Stawska i Marianna – od bogatego dobroczyńcy, który realizując ideały pracy u podstaw, jest gotów zapewnić im posadę. Kreacje kobiece w „Lalce” pokazują więc, jak ważnym, a zarazem trudnym wyzwaniem jest emancypacja.

Odwołanie do wybranego kontekstu: Ważną kreacją postaci kobiecej jest Marta Świcka – tytułowa bohaterka powieści tendencyjnej Elizy Orzeszkowej. Kobieta po śmierci męża zostaje bez środków do życia. Na utrzymaniu ma jeszcze czteroletnią córeczkę. Marta jest pełna zapału i chęci do pracy. Okazuje się jednak, że nie jest ona odpowiednio wykształcona, by wykonywać jakikolwiek zawód – zna francuski, ale za mało, by uczyć innych, potrafi rysować, ale niewystarczająco, aby udzielać lekcji, podobnie jest z grą na pianinie. Umie szyć, ale nie na maszynie – ta umiejętność jest z kolei wymagana w zakładzie, w którym zostaje zatrudniona.

Szybko okazuje się więc, że bohaterka nie jest w stanie utrzymać siebie i córki. Kreacja tej postaci zwraca uwagę na ważny w ówczesnych czasach problem emancypacji kobiet. Kobiety bez męża są pozostawione same sobie, społeczeństwo je dyskryminuje, wybierając do pracy jedynie mężczyzn lub cudzoziemców. Finalnie Marta, chcąc ratować swoją chorą córkę, posuwa się do kradzieży, a uciekając ginie pod kołami omnibusa.

Tworząc taką kreację postaci kobiecej, Orzeszkowa zaznacza, jak istotne zmiany społeczne powinny zajść w kwestii kobiecej. Kobiety chcą i mogą pracować – zdaje się wybrzmiewać spomiędzy kart „Marty” – trzeba jednak dać im odpowiednie warunki, by mogły pracować i zarabiać na utrzymanie, a nie traktować jedynie jako osoby, które będą zabawiać towarzystwo w trakcie wizyt na salonach.

Inne przykładowe konteksty:

• „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego (postać Joasi Podborskiej);
• „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego (postać Soni);
• „Emancypantki” Bolesława Prusa (postać Magdaleny Brzeskiej).

Podsumowanie: Niekiedy postacie kobiece i ich kreacje są przedstawiane w utworach po to, by pokazać siłę kobiety i jej wpływu na mężczyznę. Innym razem – by przekazać ważne zagadnienie społeczne. Ta druga kwestia była w sposób szczególny poruszana w pozytywizmie, co widzimy na przykładach takich bohaterek jak Izabela Łęcka, Helena Stawska, Marianna czy Marta Świcka. Autorzy, tworząc kreację kobiet, odważnie mówili o tym, kim jest kobieta i jak ważne jest – m.in. w związku z dziejącymi się w społeczeństwie przemianami – stworzenie jej odpowiednich warunków do pracy i niezależności finansowej.