Matura z polskiego 2023 na poziomie rozszerzonym za nami. Mamy arkusz CKE. Wymagania egzaminacyjne, przykłady wypracowań i lektury

Arkusze CKE zostały opublikowane po godzinie 14. W zależności od formuły matury, odpowiednie arkusze znajdziesz poniżej:

Matura 2023: język polski na poziomie rozszerzonym. Arkusz CKE

Matura z języka polskiego w formule 2015, poziom rozszerzony – arkusz CKE

Matura rozszerzona z języka polskiego odbyła się 17 maja 2023 roku. Zdający w tym roku zmierzyli się z jednym zadaniem: napisaniem wypracowania.

Zgodnie z Aneksem do Informatora 2023 i 2024 w tym oraz w kolejnym roku na rozszerzeniu z języka polskiego nie obowiązuje część testowa (pojawi się ona dopiero od 2025 roku). Egzamin wyglądał podobnie jak ten obowiązujący w formule 2015, choć znajdą się w nim też pewne modyfikacje.

Czas przeznaczony na pracę ucznia wynosił 210 minut (może on zostać wydłużony w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami). Zdający ma do wyboru dwa tematy, decyduje się na jeden z nich, a następnie pisze wypracowanie zawierające minimum 500 wyrazów. Będzie można za nie otrzymać maksymalnie 35 punktów. Maturzysta musiał odwołać się do lektur/utworów/kontekstów zawartych w poleceniu, a więc:

• wybranej lektur obowiązkowej lub podanej lektury obowiązkowej;
• utworów literackich z dwóch różnych epok;
• wybranego kontekstu.

Zazwyczaj przy jednym z tematów podany jest też krótki tekst, z którego należy utworzyć punkt wyjścia do własnych rozważań. Warto zaznaczyć, że forma gatunkowa w przypadku wypracowania na maturze rozszerzonej z polskiego nie jest określona, uczeń może więc wykazać się dowolnością, musi jednak pamiętać o uwzględnieniu podpunktów zawartych w poleceniu, a także właściwej argumentacji.

Egzamin maturalny w 2023 roku przeprowadzany jest na podstawie wymagań egzaminacyjnych (a nie podstawy programowej). Warto więc dobrze przejrzeć Aneks do Informatora 2023 i 2024. Zgodnie z nim maturzyści muszą być wyposażeni w poniższe umiejętności.

Ogólne wymagania egzaminacyjne na maturę z języka polskiego (poziom rozszerzony):

• Kształcenie literackie i kulturowe (m.in. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa, znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii, kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji);
• Kształcenie językowe (m.in. wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych, stosowne wykorzystanie języka w różnych sytuacjach komunikacyjnych, uwrażliwianie na piękno mowy ojczystej, wspomaganie rozwoju kultury językowej, doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną);
• Tworzenie wypowiedzi (m.in. doskonalenie umiejętności wyrażania własnych sądów, argumentacji i udziału w dyskusji, doskonalenie umiejętności retorycznych, w szczególności zasad tworzenia wypowiedzi spójnych, logicznych oraz stosowania kompozycji odpowiedniej dla danej formy gatunkowej);
• Samokształcenie (m.in. doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej, wyrabianie nawyku samodzielnej, systematycznej lektury).

Osoba przystępująca do matury rozszerzonej z polskiego musi też spełniać kryteria ujęte w szczegółowych wymaganiach egzaminacyjnych, w takich kategoriach jak: czytanie utworów literackich, odbiór tekstów kultury, gramatyka języka polskiego, zróżnicowanie języka, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja, elementy retoryki, mówienie i pisanie oraz samokształcenie.

Wymagania egzaminacyjne na maturę rozszerzoną z polskiego 2023 (ogólne i szczegółowe) znajdują się w Aneksie do Informatora 2023 i 2024 (Sprawdź całą listę wymagań egzaminacyjnych).

Centralna Komisja Egzaminacyjna 15 marca 2023 opublikowała informację, zgodnie z którą maturzyści (także na egzaminie rozszerzonym z polskiego) mogą liczyć na pewne ułatwienia. W przypadku tej matury chodzi o kryteria oceniania:

• W wypracowaniu będzie można popełnić więcej błędów językowych (by dostać maksymalną liczbę punktów, trzeba popełnić nie więcej, niż 3 błędy językowe, wcześniej, by otrzymać tyle punktów, należało popełnić nie więcej niż 2 błędy językowe);
• Zdający może popełnić 5 błędów interpunkcyjnych i wciąż otrzymać maksymalną liczbę punktów w tej kategorii (2 pkt). Wcześniej, by zdobyć tyle punktów, trzeba było popełnić nie więcej niż 3 błędy interpunkcyjne.

Więcej zmian w przypadku innych matur znajdziecie poniżej:

Maturzysta, przystępujący do egzaminu z polskiego na poziomie rozszerzonym powinien znać lektury obowiązkowe. Ich lista jest dłuższa niż na tzw. podstawie. Poniżej zamieszczamy utwory, które trzeba znać.

Poziom podstawowy

• Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy św. Jana Jan Parandowski,
• „Mitologia”, część I Grecja,
• Homer, „Iliada” (fragmenty),
• Sofokles, „Antygona”,
• „Lament świętokrzyski” (fragmenty),
• „Legenda o św. Aleksym” (fragmenty),
• „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (fragmenty),
• „Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu” (fragmenty),
• „Pieśń o Rolandzie” (fragmenty),
• Gall Anonim, „Kronika polska” (fragmenty),
• Dante Alighieri, „Boska Komedia” (fragmenty),
• Jan Kochanowski, „Odprawa posłów greckich”,
• Piotr Skarga, „Kazania sejmowe” (fragmenty),
• Jan Chryzostom Pasek, „Pamiętniki” (fragmenty),
• William Szekspir, „Makbet”,
• Molier, „Skąpiec”
• Adam Mickiewicz, „Konrad Wallenrod”,
• Adam Mickiewicz, „Dziady” cz. III,
• Juliusz Słowacki, „Kordian”,
• Bolesław Prus, „Lalka”,
• Eliza Orzeszkowa, „Gloria victis”,
• Henryk Sienkiewicz, „Potop”,
• Fiodor Dostojewski, „Zbrodnia i kara”,
• Stanisław Wyspiański, „Wesele”,
• Stefan Żeromski, „Przedwiośnie”,
• Tadeusz Borowski, „Proszę państwa do gazu”, „Ludzie, którzy szli”,
• Gustaw Herling-Grudziński, „Inny świat”,
• Hanna Krall, „Zdążyć przed Panem Bogiem”,
• Albert Camus, „Dżuma”,
• George Orwell, „Rok 1984”,
• Sławomir Mrożek, „Tango”,
• Marek Nowakowski, „Raport o stanie wojennym” (wybrane opowiadanie),
• „Górą Edek” (z tomu Prawo prerii),
• Jacek Dukaj, „Katedra” (z tomu „W kraju niewiernych”),
• Andrzej Stasiuk, „Miejsce” (z tomu „Opowieści galicyjskie”),
• Olga Tokarczuk, „Profesor Andrews w Warszawie” (z tomu „Gra na wielu bębenkach”),
• Ponadto z zakresu szkoły podstawowej: bajki Ignacego Krasickiego, Dziady cz. II i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Balladyna Juliusza Słowackiego.

Poziom rozszerzony

• Homer, „Odyseja” (fragmenty),
• Arystoteles, „Poetyka”, „Retoryka” (fragmenty),
• Platon, „Państwo” (fragmenty),
• św. Augustyn, „Wyznania” (fragmenty),
• św. Tomasz z Akwinu, „Summa teologiczna” (fragmenty),
• Michel de Montaigne, „Próby” (fragmenty),
• William Szekspir, „Hamlet”,
• Juliusz Słowacki, „Lilla Weneda”,
• Zygmunt Krasiński, „Nie-Boska Komedia”,
• realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, „Ojciec Goriot” lub Charles Dickens, „Klub Pickwicka”, lub Mikołaj Gogol, „Martwe dusze”, lub Gustaw Flaubert, „Pani Bovary”),
• Stanisław Wyspiański, „Noc listopadowa”,
• Franz Kafka, „Proces” (fragmenty),
• Michaił Bułhakow, „Mistrz i Małgorzata”,
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, „Szewcy”,
• Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu „Sklepy cynamonowe”,
• Tadeusz Konwicki, „Mała Apokalipsa”,
• Sławomir Mrożek, wybrane opowiadania.

W wypracowaniu na poziomie rozszerzonym zdający mógł również odwołać się do lektur obowiązkowych wskazanych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych, a więc:

Poziom podstawowy

• William Szekspir, „Romeo i Julia”,
• Ignacy Krasicki, wybrane satyry,
• Adam Mickiewicz, wybrane ballady, w tym „Romantyczność”,
• Bolesław Prus, „Z legend dawnego Egiptu”,
• Władysław Stanisław Reymont; „Chłopi” (tom I – Jesień),
• Stefan Żeromski, „Rozdzióbią nas kruki, wrony…”,
• Witold Gombrowicz, „Ferdydurke” (fragmenty),
• Józef Mackiewicz, „Droga donikąd” (fragmenty),
• Antoni Libera, „Madame”,
• Ryszard Kapuściński, „Podróże z Herodotem” (fragmenty),
• Ponadto z zakresu szkoły podstawowej: „Zemsta” Aleksandra Fredry.

Poziom rozszerzony

• Arystofanes, „Chmury”,
• Wergiliusz, „Eneida” (fragmenty),
• François Rabelais, „Gargantua i Pantagruel” (fragmenty),
• Jan Kochanowski, „Treny” (jako cykl poetycki),
• Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie,
• Janusz Głowacki, „Antygona w Nowym Jorku”.

Lektury te są zapisane także w arkuszu maturalnym.

Na egzaminie z polskiego (poziom rozszerzony) wypracowanie powinno być dłuższe niż w przypadku matury podstawowej. Uczeń musi stworzyć wypowiedź pisemną na minimum 500 wyrazów. Poza tym tematy są bardziej złożone. Warto przyjrzeć się tym przykładowym zawartym w arkuszu pokazowym, Informatorze czy na maturach próbnych:

1. Gry z historią. Opowieść o przeszłości w dziełach literatury polskiej. Omów tematy, problemy, sposoby kreowania świata przedstawionego. W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej;
• utworów literackich z dwóch różnych epok;
• wybranego kontekstu.

2. Kształtowanie własnej tożsamości […] wiąże się z poczuciem odkrywania „ja” i własnego miejsca na świecie, poczuciem bycia całością oraz tworzeniem fundamentów do dalszego rozwoju. Poszukiwanie tożsamości jest jednym z najistotniejszych i najtrudniejszych zadań w ciągu całego życia człowieka. To, kim się czujemy, z jakimi wartościami się utożsamiamy, wpływa na nasze wybory życiowe, pełnione funkcje w społeczeństwie, wchodzenie w nowe role i determinuje naszą przyszłość. (Mirosław Babiarz, Paweł Garbuzik)

Tożsamość jednostki. Rozważ, jaką rolę w fabule dzieła literackiego pełni kreacja bohatera literackiego. Punktem wyjścia do rozważań uczyń fragment tekstu Mirosława Babiarza oraz Pawła Garbuzika. W pracy odwołaj się do:

• Hamleta Williama Szekspira,
• utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

3. Rozważ, jak konwencja groteskowa wykorzystana w utworze wpływa na jego przesłanie. W pracy odwołaj się do:

• „Szewców” Stanisława Ignacego Witkiewicza,
• utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

4. Analiza czasu w utworach epickich najczęściej obejmuje napięcie między czasem narracji a czasem fabuły, rozpiętość i sposób łączenia scen w ramach czasu akcji, a także wszelkie odniesienia fabuły/akcji do kontekstu historycznego. Ale nie tylko następstwo zdarzeń mówi o przebiegu czasu – także zmiana obrazowania, perspektywy […] albo też przywołanie minionych, nieaktualnych dziś nazw czy form językowych. (Dorota Korwin-Piotrowska)

Rozważ, jaką rolę w utworze literackim pełni konstrukcja czasu. Punktem wyjścia do rozważań uczyń fragment tekstu Doroty Korwin-Piotrowskiej. W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej,
• utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

5. Parabola […] niesie w sobie uniwersalną, ponadczasową wykładnię praw moralnych, filozoficznych, religijnych, politycznych bądź innych, związanych z sytuacją egzystencjalną człowieka. […] Charakterystyczną cechą parabolicznego dzieła literackiego jest jego dwupoziomowość wymagająca od czytelnika dojrzałej i rozbudowanej interpretacji – w innym bowiem wypadku dzieło pozostanie odczytane w sposób literalny, uproszczony i nie odsłoni swego ukrytego i nadrzędnego sensu. (Słownik gatunków literackich)

Rozważ, jaką rolę pełni paraboliczność w kreacji świata przedstawionego w literaturze. Punktem wyjścia rozważań uczyń przywołaną definicję. W pracy odwołaj się do:

• wybranej lektury obowiązkowej,
• utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

6. Między utopią a antyutopią. Punktem wyjścia swoich rozważań o literackich obrazach budowania idealnego świata uczyń „Małą Apokalipsę” Tadeusza Konwickiego. W pracy odwołaj się do:
„Małej Apokalipsy” Tadeusza Konwickiego,
utworów literackich z dwóch różnych epok,
wybranego kontekstu.

7. Oto są labirynty wnętrza, magazyny i spichrze rzeczy, oto są ciepłe jeszcze groby, próchno i mierzwa. Prastare historie. Siedem warstw, jak w dawnej Troi, korytarze, komory, skarbce. (Bruno Schulz, Wiosna)
Rozważ, jakie znaczenie dla odczytania sensu dzieła literackiego ma wykreowana w nim przestrzeń. Punktem wyjścia do rozważań uczyń cytowany fragment opowiadania Wiosna Brunona Schulza. W pracy odwołaj się do:

• znanych Ci fragmentów Procesu Franza Kafki,
• utworów literackich z dwóch różnych epok,
• wybranego kontekstu.

Uczniowie poszukują też przykładowych wypracowań na maturę rozszerzoną z polskiego 2023. Warto przeczytać i przeanalizować te podane przez CKE w Informatorze. Znajdują się tam także kryteria oceniania. Oto przykładowe wypracowania:

Więcej przykładów znajduje się w Informatorze: Język polski na poziomie rozszerzonym.