Spis treści
- Opracowanie lektury „Przedwiośnie”: najważniejsze informacje o utworze
- Streszczenie „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego
- „Przedwiośnie” – bohaterowie lektury
- Znaczenie tytułu „Przedwiośnie”
- Problematyka lektury „Przedwiośnie”
- Cytaty z „Przedwiośnia”
- Motywy na maturę w „Przedwiośniu” Żeromskiego
- Lista lektur obowiązkowych na maturę 2024
Opracowanie lektury „Przedwiośnie”: najważniejsze informacje o utworze
- Autor: „Przedwiośnie” to powieść napisana przez Stefana Żeromskiego i wydana w 1924 roku.
- Epoka: dwudziestolecie międzywojenne.
- Czas i miejsce akcji: 1914-1924. Akcja powieści toczy się w Baku, Warszawie, Moskwie, Charkowie, dworku w Nawłoci i folwarku w Chłodku.
Streszczenie „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego
Rodowód. Głównym bohaterem powieści jest Cezary Baryka. Jego ojciec (Seweryn Baryka) to urzędnik, a matka (Jadwiga z Dąbrowskich) – szlachcianka, która pochodziła z Siedlec. Małżeństwo było zawarte z rozsądku. Sewery i Jadwiga po ślubie wyjechali do Baku i tam się osiedlili.
Część I. Szklane domy. W momencie, gdy wybucha I wojna światowa, Seweryn Baryka zostaje wcielony do wojska. Jadwiga wraz z synem Cezarym pozostają w Baku. Czternastoletni wówczas chłopak zaczyna jednak sprawiać problemy wychowawcze. W pewnym momencie listy od Seweryna przestają przychodzić, co wpędza Jadwigę w apatię.
Do Baku dociera rewolucja bolszewicka. Zbuntowany Cezary popiera rewolucjonistów, co jeszcze bardziej martwi jego matkę. Główny bohater nasłuchuje wieści o ojcu, są one jednak szczątkowe, w pewnym momencie dowiaduje się, że Seweryn najprawdopodobniej umarł, nie przekazuje jednak tej wieści matce.
Jadwiga poznaje księżną Szczerbatow-Mamajew wraz z córkami i postanawia im zapewnić schronienie. Podczas rewizji okazuje się, że kobiety przemycały kosztowności. Na jaw wychodzi także fakt, że Jadwiga ukryła pod miastem skarb. Zostaje więc skazana na przymusowe prace i choć Cezaremu udaje się zapewnić matce lepsze warunki, zmęczona i schorowana Jadwiga umiera, co jej syn dotkliwie przeżywa.
W wyniku walk między Ormianami i Tatarami Cezary zostaje wcielony do armii ormiańskiej. Udaje mu się ujść z życiem i niespodziewanie spotyka swojego ojca. Ten przekonuje syna, by wyjechali do Polski. Snuje wizję dotyczącą rozkwitu cywilizacji w ojczyźnie, jej uosobieniem mają być szklane domy. Zanim jednak syn i ojciec wyruszą w podróż do Polski, jadą do Moskwy, skąd Seweryn odbiera swoją walizkę od przyjaciela.
Następnie dzięki pomocy księdza Sewerynowi i Cezaremu udaje się schować w ostatnim wagonie pociągu, który jedzie do Polski. Seweryn umiera jednak w czasie podróży, a jego syn, po dotarciu na miejsce stwierdza, że brak tu szklanych domów i rozkwitu cywilizacji, jest z kolei bieda.
Część II. Nawłoć. Cezary, zgodnie ze słowami ojca, odnajduje Szymona Gajowca i zatrzymuje się u niego. Zaczyna także studia medyczne. Gajowiec opowiada mu o swojej niespełnionej miłości do Jadwigi – matki Cezarego. Wraz z rozpoczęciem wojny polsko-bolszewickiej, główny bohater wstępuje do wojska. Tam poznaje Hipolita Wielosławskiego, z którym się zaprzyjaźnia. Po zakończeniu wojny przyjaciel zaprasza go do swojego majątku – Nawłoci.
Baryka wdaje się w różne relacje romantyczne. Poznaje m.in. Karolinę Szarłatowiczównę, z którą się całuje, ale nie ma wobec niej większych zamiarów. Widzi to Wanda Okrzyńska – zakochana w Baryce. Bohater uczucia żywi do Laury Kościenieckiej. Kobieta jest jednak zaręczona z Władysławem Barwickim. Baryka pomaga Laurze w zorganizowaniu pikniku w Odolanach. W międzyczasie Karolina zostaje otruta przez zazdrosną Wandę. Między Cezarym a Laurą rozpoczyna się romans, Baryka zostaje jednak przyłapany przez Barwickiego.
Laura staje po stronie swojego narzeczonego, Cezary w gniewie uderza ją w twarz i na jakiś czas zatrzymuje się w folwarku w Chłodku. Następnie wraca do Warszawy.
Część III. Wiatr ze wschodu. Cezary powraca na studia medyczne. Mieszka ze swoim kolegą Buławnikiem. Utrzymuje też kontakt z Szymonem Gajowcem, który poprosił go o pomoc przy pisaniu książki. Baryka toczy z Gajowcem dyskusje dotyczące Polski i polskości. Cezary przez Buławnika poznaje Antoniego Lulka – komunistę. Ten namawia Barykę na wzięcie udziału w spotkaniu polskich socjalistów. Cezary wdaje się jednak w dyskusję z przewodniczącym zebrania, argumentując, że krwawe rewolucje nie są w stanie nic zmienić.
Baryka dostaje list od Laury, która prosi go o spotkanie. Okazuje się, że wyszła ona za Barwickiego, po burzliwej i emocjonalnej rozmowie, Cezary odchodzi, nawet nie oglądając się za siebie. Na końcu powieści Cezary Baryka staje na czele manifestujących robotników. Ma na sobie polski mundur. Pochód idzie w stronę Belwederu. W pewnym momencie Cezary odłącza się od tłumu.
„Przedwiośnie” – bohaterowie lektury
Cezary Baryka – główny bohater powieści. Syn Jadwigi i Seweryna Baryków. Polak urodzony w Baku. Bohater na kartach powieści rozwija się i dojrzewa, poszukuje miłości (wdaje się w romans), kształtują się też jego poglądy, toczy spory m.in. z Lulkiem i Gajowcem.
Seweryn Baryka – ojciec Cezarego. Pochodzi ze zubożałej rodziny szlacheckiej, w poszukiwaniu pracy przeniósł się wraz z żoną do Baku. Powołany do wojska w 1914 roku odbywa wojenną tułaczkę, powraca jako patriota i osoba tęskniąca za krajem. Namawia syna na wyjazd do ojczyzny, opowiadając mu o wizji szklanych domów. Nie dociera jednak do Polski, bo umiera w pociągu.
Jadwiga (z Dąbrowskich) Baryka – matka Cezarego. W młodości była zakochana w Szymonie Gajowcu, za Seweryna Barykę wyszła z rozsądku. Marzyła o tym, by powrócić do rodzinnych Siedlec. Dużo czasu i miłości włożyła w wychowanie syna. Miała dobre serce. Skazana na roboty zmarła z wyczerpania.
Hipolit Wielosławski – przyjaciel Cezarego. Baryka uratował mu życie na wojnie. Był szlachcicem przywiązanym do rodzinnych tradycji, pasjonowały go konie. Chciał, by Baryka związał się z jego kuzynką – Karoliną.
Karolina Szarłatowiczówna – kuzynka Hipolita, którą rodzina Wielosławskich zaopiekowała się po śmierci rodziców Karoliny. Znajduje więź z Cezarym i zakochuje się w nim. Okazuje się jednak, że jest to uczucie jednostronne. Szarłatowiczówna odkrywa, że Baryka ma romans z Laurą. Zostaje otruta przez Wandę, która jest zazdrosna o Barykę.
Wanda Okrzyńska – szesnastoletnia siostrzenica Turzyckiej (żony rządcy). Poznała Barykę, gdy grała na fortepianie i od razu się w nim zakochała, bez wzajemności. W Karolinie widziała swoją rywalkę, dlatego, gdy Cezary odrzucił jej uczucia, postanowiła ją otruć.
Laura Kościeniecka – wdowa, ze względów finansowych niedługo po śmierci męża zaręczyła się z Władysławem Barwickim. Wdaje się w romans z Baryką, wzajemnie darzą się uczuciami. Rozstają się, gdy o wszystkim dowiaduje się Barwicki. Później raz jeszcze spotykają się w Warszawie, gdy Laura jest już żoną Barwickiego.
Szymon Gajowiec – w młodości zakochany w Jadwidze. Pochodzi z chłopskiej rodziny. W momencie, gdy Cezary go poznaje, Gajowiec jest wyższym urzędnikiem państwowym. Otacza Cezarego opieką i prowadzi z nim długie rozmowy na temat naprawy Polski.
Antoni Lulek – kolega Cezarego, komunista. Chce przekonać Barykę do swoich poglądów, zabiera go na spotkanie warszawskich komunistów i manifestację robotniczą.
Mniej znaczące postacie to:
- Kalikst Grzegorz Baryka – pradziadek Cezarego, pojawia się jedynie we wspomnieniach.
- Księżna Szczerbatow-Mamajew i jej córki – emigrantki, którym Jadwiga Baryka zapewnia schronienie.
- Ksiądz – pomógł Cezaremu i Sewerynowi ukryć się w pociągu, który jechał do Polski.
- Anastazy – młody ksiądz, przyrodni brat Hipolita, mieszka w Nawłoci.
- Władysław Barwicki – narzeczony, a później mąż Laury.
- Maciejunio – służący Wielosławskich.
- Turzyccy – rządcy, rodzina Wandy.
- Gruboszewski – Cezary mieszka u niego, gdy przebywa w Chłodku.
- Buławnik – kolega Baryki, mieszka z nim w Warszawie.
Znaczenie tytułu „Przedwiośnie”
Tytuł powieści Żeromskiego ma charakter metaforyczny. Przedwiośnie to czas między zimą a wiosną, kiedy przyroda budzi się do życia. Odzwierciedla on więc okres, gdy w Polsce po odzyskaniu niepodległości budzą się pragnienia odbudowy kraju, ale też rozmaite nastroje i podejścia do obudowy Polski.
Tytuł może odnosić się także do samej postaci Cezarego Baryki – w jego życiu również obserwujemy swego rodzaju przedwiośnie. Ze zbuntowanego nastolatka zmienia się w osobę poszukującą swojego miejsca w świecie i coraz bardziej świadomą.
Problematyka lektury „Przedwiośnie”
W lekturze przedstawione zostały losy Cezarego Baryki na tle ważnych wydarzeń politycznych (m.in. I wojna światowa, wojna bolszewicka, odradzanie się Polski itd.). Można więc powiedzieć, że jest to powieść społeczno-polityczna. Żeromski zestawia marzenia o wielkim odrodzeniu Polski z rzeczywistością. Kraj po wielu latach niewoli pełen jest nędzy, ubóstwa i nierówności społecznych. Cezary Baryka odkrywa to, gdy pierwszy raz przyjeżdża do rodzinnego kraju i zauważa, że nie ma tam szklanych domów, o których opowiadał mu ojciec; są za to bieda i zacofanie.
Główny bohater zauważa także nierówności społeczne: chłopów pracujących ponad normę i zamożne ziemiaństwo. Na horyzoncie pojawia się widmo rewolucji.
„Przedwiośnie” to także powieść o dorastaniu. Cezary Baryka zmienia się, przeżywa nieszczęśliwą miłość. Zmianie ulegają także jego poglądy. Zmiana ta jest niejako wymuszona przez okoliczności – Cezary traci rodziców, postanawia pojechać do Polski, doświadcza życia studenckiego, bierze udział w wojnie. Odkrywa swoją polskość, patrzy krytycznie na pomysły zarówno Gajowca, jak i Lulka. Widzimy, jak kształtuje się świadomość i tożsamość bohatera.
Cytaty z „Przedwiośnia”
Powieść Stefana Żeromskiego jest jedną z ważniejszych lektur obowiązkowych na maturze 2023. Warto więc nie tylko znać jego treść, ale także cytaty, które występują w utworze. Wybraliśmy te najważniejsze:
- „Gdzież są twoje szklane domy?...” (słowa Cezarego po przybyciu do Polski);
- „Cóż za zwierzęce pędzicie życie, chłopy silne i zdrowe! Jedni mają jadła tyle, że z niego urządzili kult, obrzęd, nałóg, obyczaj i jakąś świętość, a drudzy po to tylko żyją, żeby nie zdychać z głodu! Zbuntujcież się, chłopy potężne, przeciwko swojemu robaczemu losowi!” (Baryka o chłopach, pracujących w Chłodku);
- „Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei! Niech to będzie reforma rolna, stworzenie nowych przemysłów, jakikolwiek czyn wielki, którym ludzie mogliby oddychać jak powietrzem. Tu jest zaduch. Byt tego wielkiego państwa, tej złotej ojczyzny, tego świętego słowa, za które umierali męczennicy, byt Polski - za ideę! Waszą ideą jest stare hasło niedołęgów, którzy Polskę przełajdaczyli: «jakoś to będzie»«!” (Baryka do Gajowca);
Motywy na maturę w „Przedwiośniu” Żeromskiego
Przed maturą warto zapoznać się także z motywami, które występują w powieści Żeromskiego. Oto najważniejsze z nich:
- motyw rewolucji,
- motyw matki i ojca,
- motyw przemiany bohatera,
- motyw Polski i odrodzenia,
- motyw miasta,
- motyw (nieszczęśliwej) miłości.
Lista lektur obowiązkowych na maturę 2024
Wśród lektur obowiązkowych na maturę 2024 znalazły się m.in. „Lalka” Bolesława Prusa, „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego czy „Wesele” Wyspiańskiego. Sprawdź pełną listę lektur i inne opracowania: