Wyczerpani, z negatywnymi emocjami i zaangażowani w pracę. Tacy są polscy nauczyciele. Najnowsze badania na temat dobrostanu pedagogów

Badanie dobrostanu nauczycieli zostało przygotowane przez dr. Mateusza Paligę z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Śląskiego, współorganizatorem zaś jest firma Librus. Zostało ono przeprowadzone w lutym i marcu 2023 roku na grupie 7100 nauczycieli i nauczycielek.

– To pierwsze w Polsce badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli, które zostało przeprowadzone na tak dużej próbie respondentów i respondentek w ramach ugruntowanego teoretycznego modelu dobrostanu. Dzięki temu możemy otworzyć ważną i potrzebną dyskusję na temat pozytywnych i negatywnych aspektów funkcjonowania zawodowego tej grupy – mówi dr Mateusz Paliga.

Do przeprowadzenia badania wykorzystano model PERMA wywodzący się z psychologii pozytywnej. Zwrócono uwagę na składowe dobrostanu (ang. well-being), jak i złego samopoczucia (ang. ill-being) i w tym zakresach dokonano pomiaru.

Opublikowane badanie w szczegółowy sposób przedstawia kondycję nauczycieli, jeżeli chodzi o własne zasoby. Jakich emocji doświadczają pedagodzy? Z czym sobie nie radzą? Gdzie pojawiają się problemy? Jak podają twórcy raportu:

• 52,68 proc. badanych nauczycieli i nauczycielek czuje negatywne emocje w pracy (bardzo silnie, silnie, raczej silnie i umiarkowanie);
• 42,33 proc. zgłasza problem z odczuwaną skutecznością dot. motywowania uczniów i dopasowania programu nauczania (odpowiedzi: bardzo nisko, nisko, raczej nisko, umiarkowanie);
• 36,88 proc. często czuje wyczerpanie, a 12,61 proc. zawsze (jako objaw wypalenia zawodowego);
• 35,39 proc. bardzo często i dość często odczuwa stres w pracy, czasem czuje go kolejne 35,6 proc.;
• 29,83 proc. ocenia bardzo wysoko i wysoko poczucie braku sensu w pracy;
• 92,23 proc. deklaruje bardzo wysokie i wysokie zaangażowanie w pracę.

Jaki obraz dobrostanu nauczycieli wyłania się z badania? Na pewno zróżnicowany. Warto więc przyjrzeć się dokładniej poszczególnym czynnikom.

Jak czytamy w raporcie, badani nauczyciele doświadczają statystycznie więcej pozytywnych, aniżeli negatywnych emocji. Kluczowy jest tutaj poziom zaangażowania w pracę. Aż 96,25 proc. badanych jest fizycznie zaangażowanych w swoją pracę, 93,83 proc. wykazuje poznawcze zaangażowanie, a 66,22 proc. – emocjonalne.

Jeżeli chodzi o poczucie sensu w pracy, to 41,78 proc. odczuwa je w stopniu wysokim, 22 proc. bardzo wysokim, 21,29 – umiarkowanym, a reszta w niskim lub bardzo niskim. Dość wysokie wskaźniki można też zaobserwować w takich aspektach jak:

• Motywowanie uczniów i dopasowanie programu nauczania (57,67 proc. respondentów określiło je jako raczej wysokie, wysokie i bardzo wysokie);
• Nauczanie uczniów i kooperacja ze współpracownikami (80,83 proc. badanych zaznaczyło opcje: raczej wysokie, wysokie i bardzo wysokie);
• Utrzymanie dyscypliny i kooperacji z rodzicami (74,15 proc. osób określiło je jako raczej wysokie, wysokie i bardzo wysokie).

We wnioskach na temat pozytywnych aspektów funkcjonowania nauczycieli wskazano m.in., że jest to grupa, która lubi swoją pracę i angażuję się w nauczanie, identyfikuje się ze swoją grupą i ma dostęp do wsparcia społecznego, a także widzi sens podejmowanych przez siebie działań i ma przekonanie o własnej skuteczności w pracy dydaktycznej.

(Nauczyciele – przyp. red.) chętnie inwestują różne rodzaje energii w swoją pracę, w tym energię fizyczną, umysłową i emocjonalną. Dzięki temu wykonują zadania z dużą intensywnością, są skupieni i uważni w pracy oraz emocjonalnie związani zarówno z pracą, jak i współpracownikami. Taki obraz grupy zawodowej nauczycieli jest o tyle ważny, że zaangażowanie w pracę uznaje się za jeden z najważniejszych czynników sukcesu zawodowego pracowników, ale i całych organizacji. Z tego powodu dbanie o zaangażowanie nauczycieli powinno być celem systemu oświaty – czytamy w raporcie z badania.

Warto przyjrzeć się też negatywnym aspektom funkcjonowania nauczycieli. Grupa 42,33 proc. respondentów zwróciła uwagę na to, że kuleje motywowanie uczniów i dopasowanie programu nauczania. U nauczycieli obecny jest też stres w pracy (35,60 proc. doświadcza go czasem, a 29,37 proc. dość często).

Warto w tym miejscu wspomnieć też o wyczerpaniu, przemęczeniu i wypaleniu zawodowego, którego doświadczają nauczyciele oraz poczucie braku sensu w pracy.

Nauczyciele mierzą się z wymaganiami zawodowymi, które w części przekraczają ich możliwości radzenia sobie. Dlatego też już umiarkowany poziom doświadczanego dystresu jest informacją o niekorzystnej sytuacji zawodowej nauczycieli i konieczności wdrożenia działań wspierających oraz prewencyjnych wobec dalszego nasilenia stresu – czytamy w raporcie.

We wnioskach zaznaczono też m.in., że nauczyciele są narażeni na zmęczenie i wyczerpanie, które stanowią ważne objawy wypalenia zawodowego, a ich złe samopoczucie może obniżać dobre samopoczucie i utrudniać realizację własnego potencjału.

Czerpanie z korzyści emocji pozytywnych, takich jak np. rozwój umysłowy i społeczny, odbywa się dopiero wtedy, gdy stosunek emocji pozytywnych do negatywnych wynosi 3:1. W przypadku zbadanych nauczycieli stosunek ten wynosi w przybliżeniu 1:1, co nie jest sytuacją sprzyjającą ich rozwojowi – zaznaczono.

Po przeanalizowaniu zawartych w badaniu wniosków można powiedzieć, że polski nauczyciel jest osobą pochłoniętą swoją pracą, ale jego zasoby do wykonywania zawodu słabną. Nauczyciele potrzebują więc wsparcia, zaangażowania przełożonych w podniesienie ich dobrostanu zawodowego oraz możliwości zadbania o siebie i swoich kolegów i koleżanki z pracy.

Warto też wspomnieć o ciekawym wniosku płynącym z badania, który pokazuje, że różnice socjodemograficzne (wiek, doświadczenie zawodowe, miejsce zamieszkania wieś czy miasto oraz stopień awansu zawodowego) nie wpływają na poczucie dobrostanu zawodowego nauczycieli. Zaprzecza to obiegowej opinii, że np. nauczyciele z dłuższym stażem mają gorszy dobrostan, a także różnicom w postrzeganiu pedagogów nauczających na wsi i w miastach.

Ogólnopolskie Badanie Dobrostanu Nauczycieli może stanowić przyczynek do rozmowy na temat tego, czego potrzebują nauczyciele, by zatroszczyć się o swój dobrostan, a tym samym jeszcze efektywniej wykonywać swoją pracę.

Właśnie dlatego w badaniu zostały zamieszczone wskazówki, co zrobić, by poprawić dobrostan zawodowy nauczycieli. Oto one:

• Cykliczne monitorowanie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych elementów samopoczucia nauczycieli przy pomocy spotkań indywidualnych, rozmów grupowych i ankiet ewaluacyjnych;
• Tworzenie sprzyjających warunków do komunikacji z podwładnymi. Inicjowanie i podtrzymywanie komunikacji dwustronnej, w której wykorzystuje się pogłębioną informację zwrotną oraz wzmacnianie poczucia skuteczności nauczycieli;
• Budowanie kultury organizacji opartej na relacjach poprzez rozwój networkingu wewnątrz organizacji i w jej otoczeniu oraz zachęcanie nauczycieli do udziału w inicjatywach pozazawodowych, które pomogą budować wspólną tożsamość i poczucie spójności grupy;
• Wdrożenie działań profilaktycznych skon centrowanych na zdrowiu fizycznym i psychicznym nauczycieli poprzez warsztaty, szkolenia i kontakt z profesjonalistami w dziedzinie medycyny, psychologii i pedagogiki;
• Promocja dbania o dobrostan psychiczny przy pomocy warsztatów, szkoleń i treningów skoncentrowanych na zdobywaniu metod i narzędzi do indywidualnej pracy nad wzmacnianiem psychicznych zasobów nauczycieli;
• Promocja zdrowia fizycznego poprzez organizowanie wydarzeń i aktywności zorientowanych na zarządzanie własną energią oraz nabywanie umiejętności świadomego odpoczynku;
• Rozwój polityki organizacji, pomocy psychologicznej i instrumentów interwencyjnych umożliwiających wsparcie nauczycieli w przypadku doświadczanych trudności zawodowych;
• Organizowanie szkoleń rozwijających kompetencje dydaktyczne i społeczne w zakresie pracy z uczniami, w tym sposobów motywowania wychowanków, nowoczesnych metod dydaktycznych czy radzenia sobie z trudami i wyzwaniami w pracy nauczyciela;
• Stworzenie platformy służącej wymianie doświadczeń i dobrych praktyk zawodowych celem wzajemnego rozwoju i rozwijania kooperacji w gronie pedagogicznym;
• Wspieranie kooperacji nauczycieli z rodzicami i opiekunami uczniów poprzez rozwój dwustronnej komunikacji oraz włączanie rodziców i opiekunów w aktywności szkolne.

Pełen raport dostępny jest na stronie portal.librus.pl.