Epoki literackie: romantyzm – ramy czasowe i charakterystyka. Oto najważniejsze informacje o tym okresie

Romantyzm rozpoczął się w Europie (w Anglii i w Niemczech) pod koniec XVIII wieku i trwał do połowy XIX wieku. W Polsce datą graniczną jest rok 1822, czyli wydanie „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza, które rozpoczęło epokę romantyzmu, datą końcową jest natomiast rok 1863, czyli wybuch powstania styczniowego.

Znaczenia nazwy „romantyzm” należy doszukiwać się w języku łacińskim, to właśnie od łacińskiego słowa „romanus” powstało określenie „romanca” (krótki utwór) i „romanta” oraz znany do dziś „romans”. Z francuskiego słowa romantisme powstał dzisiejszy termin romantyzm. Tak właśnie nazwano epokę, w której artyści wyrażali się w poezji, malarstwie oraz muzyce.

Romantycy stawiali na indywidualizm i własne widzenie świata. Ich poglądy silnie związane były z:

• fascynacją ludowością, czyli przekonaniem, że prosty lud wiejski ma dostęp do sfer nadprzyrodzonych. Akceptacja ludowej moralności: motyw winy i kary, którą często wymierza natura;
• kultem jednostki: zainteresowanie wyjątkowością człowieka i jego dokonaniami, zwrócono uwagę na wybitne, niezrozumiane przez wszystkich jednostki, które miały odwagę się zbuntować. W Polsce przykładem czczonej jednostki był romantyk-indywidualista;
• buntem - wobec wcześniejszych form świata: społeczeństwa, poglądów oświeceniowych;
• zwróceniem się w stronę natury, która przez romantyków widziana była jako twór wiecznie żywy, rozwijający się i mający dualistyczną strukturę. Głoszono pogląd, iż człowiek jest odbiciem natury, co znaczyło, że drogę do własnego wnętrza można odnaleźć poprzez poznawanie natury;
• spojrzeniu na historię, która była opozycją wobec natury, ale również wpływała na doświadczenie człowieka. Chodziło o spojrzenie na współczesność z perspektywy dziejowej, które pozwala na dojrzenie zmiennego charakteru człowieka.

Filozofia romantyzmu wiąże się ze zwątpieniem w hasła oświeceniowe, buntem wobec tych poglądów. Filozofowie w epoce romantyzmu mieli inną wizję świata, jako żyjącego i rozwijającego się. Filozofia okresu romantyzmu skupia się wokół czterech filozofów. Byli to:

• Immanuel Kant: głosił subiektywizm w postrzeganiu świata: obraz świata zależy od tego, przez kogo jest obserwowany. Stąd wzięły się dwa naczelne hasła sztuki w epoce romantyzmu – idealizm i indywidualizm.
• Friedrich Hegel: twórca wielkiego systemu filozoficznego. Jego zdaniem historia to celowy proces rozwoju świata, który ma prowadzić do wolności. Sztuka to wyraz ducha absolutnego, synteza rzeczywistości z myślą. Skupił się również na definicji tragizmu, w której bohater musi podjąć wybór między dwiema równorzędnymi wartościami, obie przegrywają, a z tego starcia powstaje nowa rzeczywistość, warto zwrócić uwagę na to, że na losy bohatera tragicznego ma wpływ historia, ponieważ zmaga się on z prawidłami dziejowymi.
• Friedrich Schlegel: stworzył pojęcie poezji romantycznej, która jest efektem natchnienia, geniuszu i intuicji artysty, jest odrzuceniem wszelkich zasad, twórca może korzystać ze wszelkich dostępnych gatunków i środków wyrazu i tworzyć dzieła uniwersalne.
• Friedrich Wilhelm Schelling: za najwyższy wytwór ludzki uznawał sztukę. Do filozofii wprowadził pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu. W sztuce romantycznej widział „zbliżenie rzeczy najbardziej przeciwnych”: tragizmu i komizmu, piękna i brzydoty, zachwycała go twórczość Szekspira. To był jeden z fundamentów estetyki romantyzmu.

Pojęcia filozoficzne istotne dla epoki romantyzmu to idealizm, irracjonalizm i indywidualizm.

Sztuka romantyczna skupiała się na wyrażaniu indywidualność, emocji i wolności twórczej. Podstawę stanowiły symbolizm oraz kreacjonizm. Zarówno muzyka jak i malarstwo miały wzbudzać emocje, skrajne uczucia oraz grozę. Artyści posługiwali się różnymi środkami ekspresji, działali ze swobodą, chętnie łamali zasady estetyczne.

Malarstwo

Najbardziej znanymi malarzami z okresu romantyzmu są: Francisco Goya, Caspar David Frierdich, Eugène Delacroix, William Turner, wśród polskich twórców wyróżnił się Piotr Michałowski.

Pejzaż romantyczny to sposób przedstawiania przyrody, który podkreślał jej dramatyczność, piękno i potęgę.

Muzyka

Muzyka była bardzo ceniona przez romantyków i uznawana za najdoskonalszą ze wszystkich sztuk, była narzędziem do wyrażania najbardziej delikatnych emocji i uczuć.

Muzycy, których znamy z okresu romantyzmu to: Ludwik van Beethoven, Karol Weber, Franciszek Schubert, Feliks Mendelssohn, Robert Schumann, Fryderyk Chopin, Ryszard Wagner, Hektor Berlioz.

Dzieła literackie tworzone przez romantyków silnie nawiązywały do ich fascynacji i upodobań. W literaturze romantycznej najbardziej popularnymi gatunkami literackimi były:

• ballada romantyczna: łączy w sobie elementy epiki, liryki oraz dramatu, opowiada o wydarzeniach tajemniczych, nadprzyrodzonych, nawiązuje do tradycji ludowych, wierzeń, zasad moralnych. Charakteryzuje się grozą, tajemniczością, nastrojowością. Najbardziej znane ballady to utwory Mickiewicza: „Świteź”, „Świtezianka”, „Romantyczność”, „Powrót taty”, „Lilije”.
• dramat romantyczny: jego najważniejszą cechą jest odrzucenie klasycznej zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji, a także obecność świata nadprzyrodzonego, elementów fantastycznych, luźno powiązane ze sobą sceny, otwarta kompozycja, a także sceny zbiorowe. Dramat romantyczny to dramat niesceniczny. To utwory Krasińskiego: „Irydion”, „Nie-boska komedia”, Mickiewicza: „Dziady”, Słowackiego: „Kordian”.
• powieść poetycka: również łączy w sobie elementy epiki, liryki i dramatu. Charakterystyczny jest tu bohater tajemniczy i samotny. Wśród polskich twórców jako autorów powieści poetyckich możemy wskazać Antoniego Malczewskiego: „Maria” i Adama Mickiewicza: „Konrad Wallenrod”

Dzieła literackie epoki romantyzmu

• Adam Mickiewicz: „Konrad Wallenrod”, „Pan Tadeusz”, „Dziady”;
• Juliusz Słowacki: „Beniowski”, „Balladyna”, „Kordian”;
• Cyprian Kamil Norwid: „Moja piosnka”, „Fortepian Szopena”, „Bema pamięci żałobny rapsod”;
• Aleksander Fredro: „Zemsta”, „Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca”, „Damy i Huzary”, „Pan Jowialski”;
• Zygmunt Krasiński: „Nie-boska komedia”, „Irydion”;
• Johann Wolfgang Goethe: „Cierpienia młodego Wertera”, „Faust”, „Król Olch”;
• George Gordon Byron: „Giaur”, „Mazepa”;

• Orientalizm - fascynacja kulturą i sztuką Wschodu. Zainteresowanie egzotyką orientalnej przyrody, odmienną filozofią, kulturą i obyczajowością mieszkańców wschodnich krajów.
• Werteryzm - postawa charakteryzująca się emocjonalną skrajnością, rozpaczliwą, przesadną uczuciowością, postrzegania świata poprzez własne marzenia i poezję, buntem przeciwko społeczeństwu i konwencjom. Bohater werteryczny ma poczucie bezsensu istnienia, dąży do samozagłady, często punktem kulminacyjnym staje się jego samobójstwo. Nazwa pochodzi od postaci Wertera z powieści epistolarnej J. W. Goethego „Cierpienia młodego Wertera”.
• Bajronizm - ostawa romantyczna charakteryzująca się buntem, samotnym przeciwstawianiem się złu, tajemniczością. Bohaterowie bajroniczni często opisywanie byli jako wyobcowani buntownicy ze skłonnościami do popełniania zbrodni. Termin stworzony przez George’a Bayrona.
• Wallenrodyzm - wzór postępowania, który odwołuje się do niegodnych sposobów walki takich jak: zdrada, podstęp, spisek. To postawa patriotyczna z czasów niewoli. Nazwa zaczerpnięta od nazwiska bohatera powieści poetyckiej Mickiewicza „Konrad Wallenrod”.
• Kreacjonizm - pogląd mówiący o tym, że dzieło artystyczne jest swobodnym wytworem wyobraźni autora i nie ma odniesienia do rzeczywistości. To dawało pisarzom bardzo dużą swobodę, ponieważ nie było konieczności stosowania zasady prawdopodobieństwa i realizmu. Treść dzieła była w całości uzależniona od wyobrażeń twórcy, co dawało mu bardzo dużą swobodę działania.
• Mistycyzm - człowiek, świat i natura mają istotę duchową. Zgodnie z tym założeniem najwyższą formą poznania są wiara i intuicja. Stany mistyczne mogą przybierać formy widzeń, wizji lub snów.
• Mesjanizm - przekonanie o przemianie, która ma się dokonać dzięki Mesjaszowi wybranemu przez Boga (mesjanizm żydowski i naród wybrany). W Polsce odwołanie do Polaków jako narodu wybranego, który doświadcza cierpienia, by doznać zbawienia.
• Poezja tyrtejska - nazwa utworzona od imienia greckiego poety Tyrteusza, to rodzaj poezji patriotycznej. Najważniejszą jej cechą jest wzbudzanie miłości do ojczyzny, rozwijanie uczuć patriotycznych w celu zmotywowania ludzi do walki i obrony ojczyzny, poświęcenia własnego życia dla kraju.