Jak napisać rozprawkę? Zobacz schemat, przykłady i budowę wypowiedzi. Jak krok po kroku napisać rozprawkę na maturę i egzamin ósmoklasisty?

Rozprawka jest formą wypowiedzi, która na pewno pojawi się na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego, ale też na maturze. Ma ona ściśle określoną konstrukcję. Można przypuszczać, że nie jest to zadanie trudne. W rzeczywistości napisanie rozprawki, długiej wypowiedzi pisemnej, wymaga od autora dokładnego przemyślenia tematu, stworzenia planu, a także odpowiedniej argumentacji i głębszej refleksji.

Jak zacząć rozprawkę? Na początku autor powinien przyjąć konkretne stanowisko wobec problemu, które może być wyrażone w formie tezy lub hipotezy. Czym jest teza, a czym hipoteza oraz jak ją formułować najlepiej pokazać na przykładzie. Temat wypracowania maturalnego z 2015 roku brzmiał: „Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne – co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu Lalki, całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury”.

W tym przypadku teza mogłaby brzmieć: „O losie człowieka decyduje przede wszystkim wolna wola człowieka”, a hipoteza: „Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy o ludzkim losie decyduje wolna wola człowieka, czy siły od niego niezależne”.

Podobnie wygląda to w przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty. Dla przykładu weźmy temat, który pojawił się w arkuszu: „Napisz rozprawkę, w której rozważysz trafność stwierdzenia, że w trudnej sytuacji człowiek poznaje samego siebie. W argumentacji odwołaj się do wybranej lektury obowiązkowej oraz do innego utworu literackiego”. Teza mogłaby brzmieć: "W trudnej sytuacji człowiek poznaje siebie samego", zaś hipoteza: „Trudno stwierdzić, czy w trudnej sytuacji człowiek poznaje samego siebie”.

Mówi się o tym, że rozprawka z tezą jest łatwiejsza do napisania. Poleca się więc ją osobom, które nie czują się pewnie w pisaniu.

Nie inaczej sytuacja wygląda w przypadku matury w formule 2023. Uczniowie również musieli postawić tezę lub hipotezę, a następnie ją udowodnić przy pomocy minimum trzech argumentów. Rozprawka na nowej maturze nie będzie się tak bardzo różniła od tej, która występowała w formule 2015.

Temat wypracowania, które zostało zawarte w arkuszu pokazowym brzmiał: „Miłość – inspiruje, ale czasem podcina skrzydła”. W tym przypadku można by postawić np. tezę: „Miłość jest uczuciem, które głównie inspiruje nas do działania” lub hipotezę: „Miłość jest pięknym, choć trudnym uczuciem, niekiedy zachęca nas do działania, a czasami wręcz przeciwnie – podcina skrzydła”.

Sporo osób nie wie, jak tworzy się argumenty w rozprawce. Tutaj również warto posłużyć się przykładem. Nie musi być on maturalny, ale wzięty z życia. Wyobraźmy sobie, że ktoś pyta nas, czy można przygotować się do egzaminu ósmoklasisty w trzy dni. Jeśli stwierdzilibyśmy, że tak, to wówczas nasza teza brzmiałaby: „Można w trzy dni przygotować się do egzaminu ósmoklasisty”.

A jak wyglądałby argument w takiej rozprawce? Jednym z najczęstszych błędów, jakie popełniają uczniowie jest mylenie argumentu z przykładem. Napisanie w wypracowaniu: „Argumentem, który chcę przytoczyć jest postać Balladyny”, będzie niepoprawne, ponieważ sama postać literacka i postawa, którą reprezentuje to przykład, a nie argument. Jak więc napisać argument w rozprawce?

Wracając do naszego przykładu argumentem do postawionej tezy („Można w trzy dni przygotować się do egzaminu ósmoklasisty”), będzie, np. „Do egzaminu ósmoklasisty można przygotować się w trzy dni, jeśli odpowiednio rozplanuje się naukę”. Z kolei przykładem popierającym argument będzie, np. przywołanie historii koleżanki, która dzięki dobremu planowaniu przygotowała się w tak krótkim czasie do egzaminu. Jak widać tworzenie argumentu w rozprawce wcale nie jest takie trudne, warto jednak ćwiczyć tę umiejętność.

Rozprawka powinna składać się z trzech części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Schemat rozprawki wygląda następująco.

• Wstęp w rozprawce – w tej części zarysowujemy temat i określamy problematykę zagadnienia, o którym będziemy pisać. Dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie tezy lub hipotezy na końcu wstępu. Teza, tak jak to było widoczne na powyższych przykładach, powinna przyjąć formę stwierdzenia, a hipoteza – przypuszczenia.
• Rozwinięcie – to zasadnicza i najdłuższa część rozprawki. Mówi się o tym, że rozwinięcie powinno składać się z trzech akapitów, a w każdym z nich autor ma zawrzeć trzy argumenty i dwa lub trzy przykłady. Jeśli we wstępie postawiliśmy tezę, w rozwinięciu należałoby ją uzasadnić, przywołując odpowiednie argumenty i przykłady. Jeśli jednak zdecydowaliśmy się na rozprawkę z hipotezą, musimy rozważyć problem, przywołując argumenty za i przeciw. Pamiętajmy by odwołać się do tego, co zostało zawarte w poleceniu (np. lektury, tekstu kultury, kontekstu maturalnego).
• Zakończenie rozprawki – na końcu podsumowujemy temat, przypominając tezę zawartą we wstępie lub ustosunkowujemy się do postawionej wcześniej hipotezy (np. „Podsumowując rozważania, można dojść do wniosku, że człowiek poznaje samego siebie właśnie w trudnych, a niekiedy nawet tragicznych sytuacjach” lub: „Po przeanalizowaniu powyższych przykładów można dojść do wniosku, że człowiek poznaje sam siebie, kiedy doświadcza w życiu trudności”). Pamiętajmy jednak, że podsumowanie nie może być jednozdaniowe. Najlepiej, jeśli będzie skłaniało ono czytelnika do refleksji na dany temat. Można w tym miejscu zamieścić także stosowny cytat.

Zasady, o których powinnyśmy pamiętać, pisząc rozprawkę, są bardzo ważne. Właśnie dlatego stworzyliśmy krótki poradnik, jak napisać rozprawkę krok po kroku:

1. Na samym początku czytamy dokładnie polecenie. Ten punkt wydaje się niepozorny, ale jest bardzo ważny. Zapoznajemy się z limitem słów, który zawsze zawarty jest w poleceniu i przestrzegamy go podczas pisania. Warto kilkukrotnie przeczytać temat: zwrócić uwagę, do jakich i ilu utworów literackich, tekstów kultury, lektur czy kontekstów mamy się odwołać.

2. Następnie czytamy fragment tekstu, który został dołączony do polecenia. W przypadku wypracowań maturalnych bardzo często są to utwory, znajdujące się na liście lektur obowiązkowych (patrząc na poprzednie lata, zazwyczaj pojawiała się „Lalka” Bolesława Prusa i „Dziady” Adama Mickiewicza). Już podczas zapoznawania się z fragmentem, warto jest osadzić utwór w danej epoce literackiej. Fragment można przeczytać kilkukrotnie. Inaczej jest w przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty. Tam nie mamy podanego utworu, warto jest jednak zastanowić się, która z lektur obowiązkowych okaże się dla nas dobrym przykładem. Pamiętajmy, że lektury obowiązkowe na egzaminie ósmoklasisty w nowej formule są wypisane w arkuszu.

Tekst nie jest podany również na maturze w formule 2023, do której przystępują uczniowie w roku szkolnym 2023/2024. W tym przypadku to uczeń sam decyduje, jaką lekturę obowiązkową chce przywołać. Lista tych utworów znajduje się w arkuszu, nie trzeba więc znać ich na pamięć. Przed wybraniem konkretnego utworu warto zastanowić się, czy rzeczywiście są tam elementy, które będą pasować do tematu rozprawki. Można je nawet wypisać w brudnopisie. Niekiedy podany jest jednak cytat, do którego warto się odwołać. Warto wypisać sobie z niego najważniejsze myśli.

3. Bardzo ważnym elementem jest stworzenie planu rozprawki. Podzielmy sobie go na trzy części:

• Wstęp – krótko zarysujmy temat i postawmy tezę lub hipotezę. Zapiszmy ją.
• Rozwinięcie – od myślników wypiszmy argumenty, a także przykłady, które będą je obrazować. Można również zapisać odwołania do utworu, którego fragment został zawarty w poleceniu (w przypadku rozprawki maturalnej w formule 2015) lub przypomnieć sobie najważniejsze fragmenty z lektury obowiązkowej, do której chcemy się odwołać (w przypadku egzaminu ósmoklasisty i matury 2024 w formule 2023).
• Zakończenie – w naszym planie w jednym lub dwóch zdaniach zawrzyjmy podsumowanie, które będzie skłaniało czytelnika do dalszych rozważań na dany temat.

Plan pisania rozprawki jest bardzo ważny. W momencie, gdy stracimy wątek lub nie będziemy wiedzieli, co dalej pisać, możemy wrócić do planu i zobaczyć, w którym miejscu rozprawki jesteśmy i co jeszcze powinniśmy zawrzeć w naszym tekście.

4. Przed samym pisaniem warto jeszcze raz przeczytać polecenie i upewnić, że przykłady i argumenty, które chcemy przytaczać, podczas pisania są zgodne z tym, co zostało zawarte w poleceniu.

5. Piszemy rozprawkę. Pamiętajmy, że warto przytaczać cytaty z podanego fragmentu tekstu i trzymać się ustalonego wcześniej planu. Nie zapomnijmy odwołać się do całości utworu, jeśli tak sugeruje polecenie (na maturze w formule 2015). W przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty nie mamy podanego fragmentu tekstu, ale powinniśmy bardzo dobrze znać lektury obowiązkowe. Pamiętajmy, by pochwalić się swoją wiedzą i pokazać, że dobrze znamy dany utwór. Ale nie streszczajmy go. Podobnie powinno to wyglądać na maturze 2024 w formule 2023. Nie zapomnijmy też o przywoływaniu kontekstów i innych tekstów kultury.

6. Po napisaniu warto przeczytać rozprawkę kilkukrotnie: sprawdzić błędy ortograficzne, interpunkcyjne, stylistyczne, upewnić się, że zrealizowaliśmy wszystkie punkty zawarte w poleceniu (np. odwołaliśmy się jedynie do dzieł literackich, a nie dzieł kultury, jeśli tak właśnie było zasugerowane w poleceniu). Sprawdzamy też, czy tekst jest spójny.

Najczęstsze błędy w pisaniu rozprawki to streszczanie utworu, zamiast analizowania go w kontekście podanego tematu, mylenie przykładu z argumentem, złe postawienie tezy, a także pisanie w podsumowaniu jedynie tego, co było powiedziane już wcześniej.

Pisanie rozprawki będzie łatwiejsze po zapoznaniu się z przydatnymi zwrotami. W zależności od tego, czy piszemy wstęp, rozwinięcie czy zakończenie należałoby użyć poniższych lub podobnych sformułowań.

We wstępie:

• Temat dotyczący… fascynował ludzi od zawsze…
• Problem, który chcę poruszyć…
• Wiele osób uważa, że…, ja jednak chciałabym zwrócić uwagę na inny aspekt tego problemu…
• Czy prawdziwe jest stwierdzenie, że…
• Właśnie dlatego uważam, że…
• Myślę, że…

W rozwinięciu:

• Na początku moich rozważań chciałabym zaznaczyć…
• Jednym z pierwszych argumentów, który potwierdza zasadność tej tezy, jest…
• Warto w tym miejscu przytoczyć przykład bohatera, jakim jest…
• Kolejnym zagadnieniem jest…
• Nie można zapomnieć o…
• Należy też zauważyć, że…
• Z jednej strony…, z drugiej zaś…
• Ostatnim już argumentem…

W zakończeniu:

• Podsumowując…
• Jak wynika z przytoczonych wyżej argumentów…
• Zebrane przykłady potwierdzają, że…
• Reasumując…
• Myślę, że przytoczone przeze mnie argumenty pokazały, że…

Rozprawka na egzaminie ósmoklasisty wygląda nieco inaczej, niż ta maturalna. Zanim przystąpi się do części z języka polskiego, dobrze jest zapoznać się z przykładowymi rozprawkami. Znajdują się one w Informatorze CKE. Poniżej zamieszczamy przykładową rozprawkę na egzamin ósmoklasisty od CKE.

Każdy jest w życiu za kogoś lub za coś odpowiedzialny. Napisz rozprawkę, w której rozważysz, na czym polegała odpowiedzialność wybranych przez Ciebie bohaterów literackich. Odwołaj się do przytoczonego fragmentu Małego Księcia, całego utworu Antoine’a de Saint-Exupéry’ego oraz do innego wybranego tekstu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

Być odpowiedzialnym to znaczy być dobrym, to znaczy troszczyć się o kogoś lub o coś, poświęcić mu swój czas i uwagę. Być odpowiedzialnym to także znaczy umieć zrezygnować np. z własnej wygody. Bohaterem, którego można nazwać odpowiedzialnym, jest Mały Książę.
Chłopiec troszczy się o swój dom. Codziennie obserwuje swoją planetę i obserwuje, czy nie wyrastają na niej chwasty, które mogą zaszkodzić dobrym i pożytecznym roślinom. Wie, że zło jest łatwe do usunięcia tylko wtedy, gdy jest małe – a gdy wymknie się spod kontroli, może zniszczyć cały świat. Człowiek powinien być czujny, powinien obserwować wszystko wokół siebie i reagować na zauważone przejawy zła. Mały baobab przecież nie zagraża planecie, podobnie jak nie jest tragedią okazanie niechęci drugiemu człowiekowi – ale duży baobab planetę rozsadzi, a agresja, brak tolerancji to przyczyny niejednej wojny.
Można więc przyjąć, że Mały Książę był odpowiedzialny za istnienie swojego małego świata, zanim jeszcze poznał od Lisa tajemnicę oswajania.
A o jakiej odpowiedzialności można mówić w przypadku innych bohaterów literackich?
Odpowiedzialność za kraj widoczna jest u bohaterów „Kamieni na szaniec”. Zośka, Alek i Rudy należą do tajnych organizacji. Zarówno działania w Małym Sabotażu, jak i dywersji, narażały ich na niebezpieczeństwo. Mimo tego Ojczyzna w ich życiu była na pierwszym miejscu i dlatego jej oddali to, co mieli najcenniejszego – własne życie.
O innym rodzaju odpowiedzialności jest mowa w powieści „Krzyżacy”. Maćko z Bogdańca to rycerz, który wychowywał swojego osieroconego bratanka. Swoją misję wykonywał z tak ogromnym zaangażowaniem, że zdarzało mu się niemal uchybić godności rycerskiej, gdy zaproponował młodzieńcowi ucieczkę z więzienia w przebraniu. Dobro bratanka było dla Maćka najważniejsze.
Przywołani bohaterowie literaccy są osobami odpowiedzialnymi: za bliskich, za ojczyznę, za planetę. I choć skutki tej odpowiedzialności były różne, wszyscy bohaterowie realizowali swoje powinności.

Przykłady rozprawek można znaleźć na w informatorze Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, warto jednak pamiętać, że najlepszym sposobem na nauczenie się pisania rozprawek, jest po prostu praktyka, a więc pisanie. Chcąc poćwiczyć przed egzaminem maturalnym, dobrze jest sprawdzić matury z ubiegłych lat, a także arkusze z matur próbnych. Wszystkie materiały znajdują się na stronie CKE.

Przykładowe rozprawki maturalne 2023 znajdują się poniżej:

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Strefę Edukacji codziennie. Obserwuj StrefaEdukacji.pl!